Header Ads


PHRYGLER"Anadolu'nun M.Ö. I. binyıl siyasi ve kültür tarihine damga vuran Medeniyet"



Phrygler (Frigler), M.Ö. 8. yüzyılın ilk yarısından M.Ö. 7. yüzyılın başlarına kadar güçlü bir krallık olarak Anadolu'nun M.Ö. I. binyıl siyasi ve kültür tarihine damga vurmuştur.

Antik batı kaynaklarında verilen bilgilere göre, Avrupa'da oturdukları sırada Brygler ya da Brigler adını taşıyan Phrygler, Makedonya ve Trakya'dan Boğazlar yolu ile Anadolu'ya göç eden Thrak boylarından biridir.

Phrygler'in(Frigler'in)Anadolu'daki ilk yüzyılları arkeolojik açıdan büyük oranda karanlıktır. Eskiçağ yazarlarının verdikleri bilgilerden, onların başlangıçta Çanakkale Boğazı çevresinde Troia ve civarını ele geçirdikleri, zaman içinde İznik Gölü kıyıları ile Sakarya Nehri vadisine doğru yayıldıkları anlaşılmaktadır. Bu alanda göçebe ve yarı göçebe bir yaşam tarzı benimsedikleri kabul edilen Phrygler, buradan güney ve doğu yönde genişleyerek Anadolu içlerine yayılmaya devam etmiş, M.Ö. 11. yüzyıla doğru Polatlı yakınlarındaki daha sonra başkentleri olacak olan Gordion'a (Yassıhöyük) ulaşmışlardır.
Phryg Devleti'nin antik kaynaklarda adı geçen ilk kralı, başkent Gordion'a adını vermiş olan Gordios'dur. Bu kralın tarihi kişiliği ve yaşadığı dönemin siyasi olayları hakkında açık bir bilgi yoktur. Kral Gordios'tan sonra Phryg tahtına oğlu Midas geçmiştir. Antik batı kaynaklarında daha çok efsanevi kişiliğinden söz edilen kral Midas, Assur çivi yazılı belgelerinde "Muşkili Mita" adı ile tarihi bir kimliğe sahiptir. Midas, M.Ö. 738 - 696/5 yıllan arasında toplam 42 yıl Phryg tahtına egemen olmuştur. Bu süre içinde Midas, bir yandan Doğu ve Güneydoğu Anadolu'da Urartu, Kuzey Suriye ve Assur ile; diğer yandan batıda, Batı Anadolu sahilleri ve Kıta Yunanistan ile ilişkiye giren Anadolu'nun ilk Demir Çağı kralı olarak haklı bir üne kavuşmuştur. Arkeolojik ve epigrafik bulgular, bu dönemde Phrygler'in Kızılırmak'm doğusunda Çorum, Tokat ve Kırşehir; kuzeyde Samsun; güneyde Niğde ve Konya; güneybatıda Burdur ve Elmalı Ovası; batıda Eskişehir, Afyon ve Kütahya; kuzeybatıda ise Bandırma yörelerine kadar etki alanını genişlettiklerini göstermektedir.

Phryg Devleti en görkemli çağını yaşadığı sırada, başkent Gordion M.Ö. 7. yüzylın başlannda göçebe Kimmer boylamım saldırısına uğramıştır. Kimmerler, başkent Gordion'u yakıp yıkmış, Kral Midas bu yenilgiye dayanamayarak yaşamına son vermiştir. Yaşanan bu olaylar karşısında Phryg Krallığı'nm politik gücü sona ermiştir. Ancak bu, Phrygler'in tamamen tarih sahnesinden çekilmesi demek değildir. Kimmerler'den kaçabilen kral ailesinin üyeleri, aynı kültür geleneklerini koruyarak Orta Anadolu'nun çeşitli yerlerinde beylikler halinde bir süre daha yaşamaya devam eder. Ancak Gordion, artık güçlü bir devletin başkenti değil, yalnızca bölgesel bir merkez durumundadır. Kalabalık bir grup ise, Yukarı Sakarya vadisinde, Eskişehir, Kütahya ve Afyon arasında uzanan ve "Dağlık Phrygia"3 olarak adlandınlan kesimde yaşamlannı sürdürmeye devam etmiştir.
PHRYG DİNİ
Phrygler, inançlannı Anadolu'da köklenen Ana Tannça'nın çevresinde şekillendirmişlerdir. Yazıtlarda Matar Areyastin veya Matar Kubileya olarak da geçen Ana Tannça, Phryg sanatında ikonografik olarak betimlenen tek tannçadır. Bu durum Ana'nın tartışmasız en büyük ilah olduğunun ve tek tanrı olarak kutsandığının göstergesidir. O, insanoğlunun yaşam kaynağı, doğanın, doğurganlığın ve bereketin kendisidir.
Phrygler, kendileri adına bu denli önemli olan Ana Tannça / Matar için, göz alabildiğince uzanan doğayı sayısız, fakat hep bereket ve bolluk ile ilişkilendirilebilecek kült anıtları ile donatmışlardır. Her biri, Anadolu Kültür Tarihi'nin ünik bir eseri olan bu anıtlar, Phryg kaya işçiliğinin en çarpıcı örneklerini oluştururlar.
Yapılan çalışmalar bölgedeki Phryg yerleşmeleri ve kült anıtlannın, birbirini adeta takip eden derin vadilerin çevresinde yoğunlaştıklarını gösterir. Bu vadiler;
1. Eskişehir'in güneydoğusunda, Türkmen Dağı'nın güneyindeki Midas - Yazılıkaya ve Kümbet Vadisi,
2. Eskişehir'in güneyinde, Eskişehir, Kütahya ve Afyon il sınırlannın kesiştiği, Türkmen Dağı'nın güneyindeki Köhnüş Vadisi ve Karababa Vadisi,
3. Eskişehir'in güneybatısında, Eskişehir ve Kütahya il sınırlannın birleştiği Türkmen Dağı'nın kuzeyindeki küçük vadilerdir.
Phrygler, bu vadilerde yer alan III. Jeolojik zamanda oluşan ve işlenmesi kolay olan tüf kayalıklan, Ana Tannça / Matar için yontmuşlar, böylelikle O'nu onurlandırmışlardır. Bu kayalıklan Matar'ın evi olarak düşünmüşler ve tapınımlarını bu anıtlar önünde gerçekleştirmişlerdir
PHRYG KAYA ANITLARI
1. FASADLAR

Fasadlar, Phryg sitadellerinden tanıdığımız üçgen alınlıklı, beşik çatılı Phryg megaronlannın kayalann dik yüzlerine oyulmuş ön cephesini temsil etmektedirler. Bu cephenin en önemli bölümünü, içinde tanrıça heykelinin ya da kabartmasının bulunduğu kapı biçimindek niş oluşturur. Hemen hemen bütün anıtlarda üçgen alınlık ve cephe, geometrik ve bitkisel bezemelerle süslenmiştir. Bu fasadlann en tanınmış olanı ise, Midas - Yazılıkaya şehrinde bulunan 17. m yüksekliğinde ve 16.50 m genişliğindeki "Midas Anıtı" yada "YazılıkayaAnıtı" dır.

A) Anıtsal Fasadlar
Eskişehir Yöresi:
Midas - Yazılıkaya Anıtı Areyastis Anıtı Bitmemiş Anıt Bahşeyiş Anıtı Kütahya Yöresi:
Deliklitaş Anıtı Afyon Yöresi:
Maltaş Anıtı AslankayaAnıtı Burmeç Anıtı Değirmen Anıtı
B) Küçük Fasadlar
Eskişehir Yöresi:
Kilise Mevkii Anıtı - Midas Şehri Sümbüllü Anıt
Keskayal ve 2 Anıtı - Kümbet Berberini Anıtı
Gökçegüney Anıtı - Böğürtlen Anıtı
Günyüzü Anıtı - Midas Şehri 1 ve 2 Anıt
Afyon Yöresi:
Demirli Anıtı -Küçük Kapı Kay a Anıtı
DöğerAsar Kale Anıtı -Büyük Kapı Kaya Anıtı Kumcaboğaz Kapı Kaya Anıtı
Kütahya Yöresi:
Fındık Asar Kale
2. ALTARLAR
İşlevini kısaca tanrıya dua edilen, kurbanlar kesilen kutsal mahaller olarak tanımlayabileceğimiz altarlar, Phryg kaya işçiliğinin fasadlardan sonra en özgün anıt grubunu oluştururlar. Fasadlara göre sayıca daha fazla ve yaygın olan bu anıtlar, alçak kaya kütlelerinden yontulmuş üç boyutlu kaya yapılandır. Önlerindeki basamaklarla tanrıçayı simgeleyen yuvarlak başlı, dörtgen gövdeli gizemli idollere ulaşılır. Akarların ön tarafında yer alan düz platformlar, açık hava kült törenlerinin gerçekleştirildiği yerlerdir. En güzel örneklerine Midas - Yazılıkaya şehrinde rastlanır. Ayrıca Köhnüş Vadisi'nde de çok sayıda örnekleri vardır.
3. NİŞLER
Kaya anıtlarının üçüncü grubunu oluşturan nişler, mimari elemanlar bakımından farklı görünseler de işlevsel olarak altarlar ile aynı amaca hizmet etmektedirler. Bunlar, genellikle kayaların dik yüzlerinde, kolaylıkla ulaşılabilen yüksekliklerdeki oval veya dikdörtgen sığ oyuklardır. Arka duvarlarında tanrıça heykelciğinin ya da idolünün yerleştirildiği yuvalar yer alır. Yazılıkaya - Midas şehri ve Köhnüş Vadisi'nde güzel örneklerine rastlanmaktadır.
PHRYG KAYA MEZARLARI
Phryg kaya işçiliğinin ulaştığı noktayı anlatan diğer bir anıt grubunu, Phryg Vadileri'nde kale tipi yerleşmelerin kayalık dik yamaçlanna ya da civardaki kayalıklara oyulmuş oda mezarlar oluşturmaktadır. Bu yapılar, ahşabın bol olarak kullanıldığı Phryg konutlan iç mimarisinin adeta kayaya yansıması olarak tanımlanabilir. Küçük, kareye yakın dikdörtgen bir kapıdan geçilerek girilen mezar odaları, çoğunlukla iki yana eğimli semerdam çatılara sahiptir. Oda tabanları boş, düz bir alan olarak bırakıldığı gibi, bazılannda ise yan ve arka duvarlara bitişik olarak sayılan 1-3 arasında değişen, üzerine cesetlerin yatınldığı ana kayadan seki ya da klineler oyulmuştur. Bu mezarlann en anıtsal örneği Köhnüş Vadisi'nde bulunan Aslantaş Kaya Mezarı'dır.

2 yorum

Adsız dedi ki...

fibula ,situla , olymposlu kazanlar vs tanımlarını da eklemek gerekır sanırım

Arkeoloji.Biz dedi ki...

Yorum için çok teşekkürler,bahsettiğiniz konular ayrıca Frig sanatı adlı bir yazı ile ele alınacaktır.

www.arkeoloji.biz. Blogger tarafından desteklenmektedir.