AYANİS KALESİ VE VAN

AYANİS KALESİ 

Ayanis Kalesi, Van şehrinin 35 km güneyinde günümüzde Ağartı (Ayanis) köyündedir. 1989'dan beri Altan ÇİLİNGİROĞLU kazı başkanlığını yürütmektedir.

Ayanis Castle, belonging to Urartian Kingdom - one of the strongest civilizations in the Eastern Anatolia Region is brought to daylight by excavations headed by lecturer Prof.Dr. Altan ÇÎLÎNGİROĞLU of the Ege University. Excavation of Ayanis Castle started in 1989.

The artifacts are exhibited in Van museum.Archeologists think that the castle, constructed in 672 B.C., might have been demolished due to en earthquake or a fire following an earthquake in 653 B.C. Pieces of a bronze statue, particularly a hand, was unearthed in recent excavations around the castle.

Kuruluşu M.Ö 673, yıkılışı M.Ö 633 yıllarına tarihlenmiştir. II. Sus tarafından inşa edildi. Kalenin Urartu adı Rusahinili EyiduruKayı'dır.

En önemli yapı; tapınağı, depo odaları, paye salonu, domestik alanlardır. Ayanis Kalesi'nde Tapınak Alanı'nın batısında kazılan ve ortaya çıkartılmaya başlanan mekânlar yukarıda sözü edilen evsel mekânlardır. Bu mekânlardan elde edilen veriler Urartu arkeolojisinde pek fazla kazılmayan ve buna bağlı olarak irdelenmeyen günlük yaşam ve bu yaşamın geçtiği mekânlar ile ilgili bilgi sunmaktadır.

Çekirdek tapınağın ön cephesinde bulunan toplam 86 satırdan oluşan çivi yazılı yazıt, Urartu'nun en uzun tapınak yazıtı olma özelliğine sahiptir. Bu yazıt Kral II. Rusa Dönemi ile ilgili tarihi, sosyal ve dini açıdan bilgi vermesi açısından da önemlidir.

Önemli alanlardan biri de 'merasim koridorudur. Son yıllarda Urartu sanatı ile ilgili "ünik" eserlerin bulunduğu alandır. Koridorun kerpiç duvarları boyandıktan sonra altın rozetler ve taş mozaikler ile süslenmiştir. Rozetlerin arkalanndaki iğneler duvarlara monte edilmesini sağlamaktaydı. Koridor içinde bulunan som altından yapılmış bezemeli bir asa üzerinde bir Urartu Kraliçesi'nin adı ilk kez karşımıza çıkmaktadır. Yazıtta asanın II. Rusa'nın eşi kraliçe Kakuli'ye ait olduğu belirtilmiştir. Kakuli adı Urartu yazıtlarında, Kral Menua'nm karısı Tariri'den sonra, adı geçen ikinci kadın adıdır. .

Tapınak alanından ve tapınak depo odalarından elde edilen kalkan, sadak, miğfer, kılıç, mızrak ve ok ucu gibi yüzlerce adak silahlan ve diğer buluntular Urartu sanatı ve dini gelenekleri ile ilgili etraflı bilgi sunmaktadır.

Urartu kralı Argişti oğlu Rusa (II. Rusa) M.Ö.685 yılında Urartu tahtına geçmiştir. Saltanatı sırasında krallığın farklı bölgelerine beş kale (Karmir-blur, Bastam, Kef Kalesi, Toprakkale ve Ayanis) inşa etmiştir. M.Ö.673 yılında inşa edilen Ayanis Kalesi kralın inşa ettirdiği son kaledir. Ayanis Kalesi'nde Urartu egemenliği yaklaşık olarak M.Ö.650 yıllan arasında sona ermiş ve bu tarihten sonra kale Urartulular tarafından bir daha kullanılmamıştır. Kalenin yıkılışı ile ilgili kesin veriler yoktur. Yıkılışın göçebe kavimler (İskitler) tarafından gerçekleştirilen bir saldın ile olabileceğini savunanlar vardır. Kazılardan elde edilen veriler yıkılışın deprem gibi bir felaketin sonunda gerçekleşen bir yangın ile olabileceği konusunda bilgi vermiştir. Olasılıkla kale bu deprem ve yangın sonrasında Dış Kent'te oturan halk tarafından yağma edilmiştir. Kalenin farklı sektörlerinde yürütülen kazılar kalenin Orta Çağ'da (MS 10-11 yüzyıl) tekrar iskân edildiğini kanıtlamıştır.

Ceren ÖZKESEN*

Kaynakça: www.edebiyat.edu.tr