İon Düzeni ve Elemanları: Kaideden Sima’ya Kılavuz

İon düzeni; narin oranları, zengin bezemesi ve volütlü başlıklarıyla Dor’dan ayrılır. Aşağıda, kaide tiplerinden epistylion katmanlarına ve simaya kadar bütün ana elemanları kısa ve net açıklamalarla bulacaksın.

İon Düzeni Mısır–Mezopotamya öncülleriyle ilişki kurar; Yunan mimarlığında özgün bir senteze dönüşür.

İçindekiler Kaide: Plinthos, Trochilos, Torus Sütun (Gövde/Flütler) Başlık: Volüt, Ovolo, Kanalis, Abakus Epistylion ve Friz Dendane (Dentil) ve Sima Tympanum (Aietos) ve Çatı Elemanları Kyma recta / Kyma reversa

Kaide: Plinthos, Trochilos, Torus

İon mimarisinin ayırt edici unsuru kaidedir. Kare altlık plinthos, stylobate ile kaide arasında yer alır. İçbükey profil trochilos, dışbükey profil torus adını alır. Profil geçişlerinde ince boncuk şeridine benzer astragal/scotia görülür.

Plinthos, kaide ve profiller: trochilos, torus, astragal/scotia.

Bölgesel fark: Anadolu/Efes tipi çoğunlukla “trochilos + torus” kombinasyonlarını, Attika tipi ise “torus–trochilos–torus” dizilimini tercih eder.

Sütun (Gövde/Flütler)

İon sütunu Dor’a göre daha ince ve uzundur; belirgin entasis (şişkinlik) yoktur. Flütlerin (yiv) birleşiminde Dor’daki keskin hat yerine arada ince şerit (fillet) bulunur.

Shaft (gövde) karşılaştırması: Dor vs. İon.

Başlık: Volüt, Ovolo, Kanalis, Abakus

İon başlığının karakteri iki yandaki volütlerle belirlenir. Ovolo (yumurta-ok egg-and-dart dizisi) tambur gibidir; iki volütü bağlayan yay biçimli eleman kanalistir. Bu üçlünün oluşturduğu kitle ekhinus işlevini görür ve üstte ana taşıyıcı abakus yer alır.

İon başlığı: ovolo, volüt, kanalis, abakus.

Epistylion (Arşitrav) ve Friz

İon düzeninde epistylion tipik olarak üç kademeli yüzeye (fascia) sahiptir. Üzerinde, kabartmalarla süslü friz uzanır; konu repertuvarında Amazonomakhia, Gigantomakhia gibi mitolojik sahneler öne çıkar. Friz kullanılmadığında tenia (inci-makara) ve kyma recta ile biten bir korniş görülür.

Friz ve altında/üstünde yer alan korniş profilleri.

Dendane (Dentil) ve Sima

Dendane (dentil), diş benzeri çıkıntılardan oluşur; ahşap hatılların taşa yansımasıdır, taşıyıcı işlevi yoktur. Üstte sima yağmur oluğu görevi görür; çoğu kez aslan başı akroter biçimli akıtaçlarla ve kyma bezemeleriyle süslenir.

Sima; tympanum/aietos’la birlikte çatı bitiş detayları.

Tympanum (Aietos) ve Çatı Elemanları

Çatı eğimine uyarlı üçgen alınlık tympanum, tüm üçgenin bütünü aietos olarak anılır. Antefiks, akroter ve kiremit düzeni Dor ile benzerdir; işlevsel fark bulunmaz.

Kyma recta / Kyma reversa

Kyma recta

“Yumurta–ok” (egg-and-dart) dizisi; korniş profillerinde sık görülür.

Kyma reversa

Yaprak (anthemion/akanthus) ağırlıklı ters profilli bezeme şeridi.

Kyma recta: yumurta dizisi.

Kyma reversa: yaprak dizisi.

İlgili: Arkeoloji’ye Giriş (Mimari Düzenler) · Genel Seramik Kronolojisi · Arkeolojiye Giriş

SSS

İon ile Dor’un temel farkı nedir?

İon’da kaide ve volütlü başlık zorunludur; Dor’da kaide yoktur, başlık yalındır.

Attika ve Anadolu (Efes) tipi kaideyi nasıl ayırt ederim?

Attika: torus–trochilos–torus; Anadolu: çoğunlukla trochilos–torus kombinasyonları.