Header Ads


SATRAPLIK NEDİR? PERS SATRAPLIK SİSTEMİ İLE İLGİLİ HERŞEY

Satraplık Nedir? Satraplık Hangi Uygarlığa Aittir?

Eskiçağ dünyasında ilk kez bir dünya imparatorluğu oluşturan Perslerin İ.Ö. 547 yılından itibaren Anadolu'da Genel valilikler ya da diğer bir isimle Satraplıklar kurmuşlardır[1]. Dareios satrap olduktan sonra bölgeyi satraplık olarak isimlendirdiği yirmi vergi bölgesine ayırır ve bu bölgelerin başına da satraplar atar.  Satraplıkların veya eyaletlerin ilk büyük ölçekli kullanımı, Büyük Cyrus yönetimindeki Ahameniş (Pers) İmparatorluğu'nun başlangıcından, yaklaşık MÖ. 530 'dan başlasa da, taşra teşkilatı aslında Med Devleti döneminde yaklaşık MÖ. 648'den dayanmaktadır. 
Eskiçağ dünyasında ilk kez bir dünya imparatorluğu oluşturan Perslerin haritası
Pers İmparatorluğunun durumunu gösterir harita


Satraplık tanımı: Eski İran Uygarlığı olan Perslerin topraklarını daha rahat yönetebilmek için ayrıldığı idari birimlere (günümüzün tanımıyla eyaletlere) verilen sözcüktür.  Perslerin günümüzde ki valilik atamaları olarak da anlamlandırabileceğimiz bir idari sistemdir. 

SATRAPLIK İLK OLARAK NE ZAMAN KURULDU?

Medlerin Büyük Kiros tarafından fethedildiği zamana kadar , imparatorlar fethettikleri toprakları bağımlı krallar ve valiler aracılığıyla yönettiler. Temel fark, Pers kültüründe krallık kavramının ilahiyattan ayrılamaz olmasıydı: ilahi otorite , kralların ilahi hakkını onayladı . Kiros tarafından kurulan yirmi altı satrap hiçbir zaman kral olmadılar, ancak kralın adına hüküm süren genel valiler , yakaladıkları her fırsatta kendilerine bağımsız bir güç üssü oluşturmak için kullanmaktan çekinmediler. Büyük Darius zamanında ise bu durumu ortadan kaldırmak için, satraplıklara kesin bir teşkilat verdi, sayılarını otuz altıya çıkardı ve yıllık haraçlarını sabitledi. Kaynak: Behistun yazıtı

SATRAPLIK TEŞKİLATININ GELİŞİMİ NEDİR?

Darius, uyruğunda bulunanları ırklarına göre satraplıklara  ayırarak her bir bölgeyi ekonomik durumlarına göre vergilendirmeye tabii tutmuştur. Bu satraplık ayırımı yapılırken kimi zaman komşu olanları kimi zaman da sınır komşusu olmayanları uzakta bulunan ulusları da birbirlerine bağladıkları görülmektedir[2].

Pers satraplık sistemi içerisinde Küçük Asya’da bulunan kent devletleri ve yerel halklar satraplıklara dahil edilmişler ve vergilendirilmişlerdir. 
Herodotos Pers Satraplık sisteminden şu şekilde bahsetmektedir; “İonia’lılar, Asia Magnesia’lıları, Aiolia’lılar, Karia’lılar, Lykia’lılar, Milia’lılar, Pamphilia’lılar, hazineye dörtyüz talant gümüş ödüyorlardı. İlgili yazımızdan daha ayrıntılı bilgi bulabilirsiniz: Küçük Asya’da ki Pers Satraplıkları Nedir? Satraplık Hangi Medeniyete Aittir? - ARKEOLOJİ.BİZ Arkeoloji İle İlgili Her şey.
Pers sarayı kabartması
Pers Sarayından Kabartma

HERODOTOS TARİHİ IŞIĞINDA PERS SATRAPLIĞINA GENEL BAKIŞ

Birinci Satraplık burasıydı. Mysia, Lydia, Lasonia, Kabalia ve Hytenneia beşyüz talant vergi ödüyorlardı ve ikinci satraplıkta burasıydı. Hellespontos’da Yunanistan’dan gelirken sağda oturanlar Phrygia, Asya Thrakları, Paphlagonia, Mariandyn, Suriye üçyüz altmış talant vergi ödüyorlardı burası da üçüncü satraplıktı, Kilikia’lılar günde bir taneden 360 beyaz at ve beşyüz talant gümüş vergi ödemekle yükümlüydüler. Bu beşyüz talant gümüşün yüz kırk talantı bölgedeki atlı birlikler garnizonuna ayrılmıştı geri kalan üç yüz altmış talant ise Dareios’a gidiyordu. Burası da dördüncü satraplıktır”[3].

Satrap Sözcüğünün Etimolojik İncelemesi:

Satrap kelimesi Latince satrapes yoluyla Yunan satrápes'ten ( σατράπης ) türetilmiştir , kendisi de Eski bir İranlı *khshathra-pa'dan ödünç alınmıştır . Ahamenişlerin (Perslerin)  ana dili olan Eski Farsça'da khshathapavan ( 𐎧𐏁𐏂𐎱𐎠𐎺𐎠 , kelimenin tam anlamıyla "vilayetin koruyucusu") olarak kaydedilir. Medyan formu *khshathrapavan- olarak yeniden yapılandırılır .  Sanskritçe kshetrapal ( क्षेत्रपाल ) ile aynı kökten gelmektedir . İncil İbranice biçim, Esther 3:12  'da olduğu gibi aḥashdarpan אֲחַשְׁדַּרְפָּן 'dır . Part dilinde ( Arsak İmparatorluğu'nun dili ) ve Orta Farsça'da ( Sasani İmparatorluğu'nun dili) , sırasıyla šahrab ve šasab formlarında kaydedilir . Modern Farsça'da khshathrapavan'ın soyundan gelen kişi shahrbān'dır ( شهربان ), ancak bileşenler anlamsal değişime uğramıştır, bu nedenle kelime artık "şehir bekçisi" anlamına gelir ( shahr [ شهر ] "şehir" anlamına gelir + ban [ بان ] "bekçi" anlamına gelir). Kral tarafından atanan satraplar, normalde kraliyet ailesinin veya Pers soylularının üyeleriydi ve süresiz olarak görevde kaldılar. 
Satrap Nedir? Satrapların Görevleri Nelerdir?
Satrap, vilayetinin idaresinin başı olarak vergi toplar ve en yüksek yargı merciiydi; satraplar iç güvenlikten sorumluydu ve satraplığı kurduğu orduyla korumuşturlar. Satrapların güçlerini kötüye kullanılmasına karşı korunması için Darius, satrap üzerinde bir kontrol sistemi kurdu. Eyalette bulunan üst düzey satraplık görevlileri ve garnizon birliklerinin komutanı doğrudan krala karşı sorumluydu ve kraliyet görevlileri tarafından periyodik teftişler yapıldı. Satrap, bir yönetici olarak sahip olduğu topraklardan sorumluydu ve kendisini tamamen bir kraliyet mahkemesi ile çevrili buldu; vergileri topladı, yerel yetkilileri, tabi kabileleri ve şehirleri kontrol etti. Her hukuk ve ceza davasının "başkan" ( Nehemya 3:7) önüne getirilebileceği eyaletin en yüksek yargıcıydı.  Yolların güvenliğinden sorumluydu (bkz.  Ksenophon)  haydutları ve isyancıları bastırmak zorunda kaldı. Taşralıların da kabul edildiği  kraliyet sekreteri ve kralın elçilerinden özellikle de yıllık denetim yapan ve sürekli kontrol uygulayan "kralın gözü" tarafından denetlenen Pers konseyi satrapların yardımcıları konumundaydı. Her satrapın gücü üzerinde başka kontroller de vardı: Sekreter katibinin yanı sıra, baş mali yetkilisi (Eski Pers ganzabarası ) ve eyaletinin düzenli ordusundan ve kalelerden sorumlu general ondan bağımsızdı ve periyodik olarak doğrudan Krala rapor verirdi. Satrapın kendi hizmetinde asker bulundurmasına izin verilirdi. Büyük satraplıklar (vilayetler) genellikle daha küçük bölgelere bölünürdü; bunların valilerine aynı zamanda satraplar ve (Greko-Romen yazarlar tarafından) hyparch (aslında Yunanca Hyparkhos , 'naip yardımcıları') olarak da adlandırılırlardı. Büyük satraplıkların dağılımı defalarca değiştirildi ve genellikle ikisi aynı adama verildi. MÖ 380 dolaylarında Payava Mezarı'nda ziyaretçileri alan Ahameniş Satrap Otofradasları Eyaletler ardışık fetihlerin sonucu olduğundan (vatan, eyalet haraçından muaf özel bir statüye sahipti), hem birincil hem de alt satraplıklar genellikle eski devletler ve/veya etno-dini kimlik tarafından tanımlandı. Ahameniş(Pers) başarısının anahtarlarından biri, fethedilen halkın kültürüne ve dinine karşı açık tutumlarıydı, bu nedenle Büyük Kral tüm tebaasından unsurları yeni bir imparatorluk stilinde birleştirmeye çalışırken, en çok etkilenen Pers kültürü oldu. 
SATRAPLIK VE BÜYÜK İSKENDER
MÖ. 5. yüzyılın ortalarından sonra Pers İmparatorluğunun merkezi otoritesinin zayıflaması ile ortaya çıkan denetimsizlik veya gelen denetçileri rüşvetle kandırabildikleri için satraplar, genellikle bu sözde bağımsızlığı fırsat bulup keyfi çalışmalar yaptılar. Satraplık yönetimi ilginç bir şekilde Persleri yenen Büyük İskender ve halefleri tarafından da muhafaza edildi . 
SATRAPLIĞI BAŞKA HANGİ UYGARLIKLAR KULLANDI?
Satrap unvanı sadece Pers İmparatorluğunun haricinde, MÖ 1. binyılın ilk yarısında Hindistan'ın kuzey ve batı bölgelerine hükmeden bazı Śaka şeflerini belirtmek için de KULLANILDI . Hindistan alt kıtasının Batı Satrapları veya Kshatrapaları (MS 35-405) Pakistan'ın Sindh bölgesinin batı ve orta kesiminde ve batı Hindistan'ın Saurashtra ve Malwa bölgelerindeki Saka hükümdarlarıydı. Alt kıtanın kuzey kısmını Peşaver bölgesinden yöneten ve muhtemelen onların derebeyleri olan Kuşanlar ile güney ve doğularında Orta Hindistan'da hüküm süren Satavahana ve hemen batısındaki Kuşan eyaleti ile aynı dönemdeydiler.
Satrap , önemli bir özerkliğe sahip olsa da, kralın yardımcısı olarak görev yaptı. Sözcük, tiranlık veya gösterişli ihtişamı ima etmeye geldi ve modern kullanımda, genellikle olumsuz yolsuzluk çağrışımlarıyla, herhangi bir alt veya yerel hükümdarı ifade etmeye başladı.

[1] Bakır  2003, 6
[2] Herodot Tarihi 2002,179 – Herodotos III - 88
[3] Herodot Tarihi 2002, 180 – Heredotos III – 90 

1 yorum

Koray dedi ki...

Satraplık ile ilgili net ve bilimsel bilgiler verilmiş. Satraplık nedir sorusunun dışında Pers İmparatorluğu'nun Satraplık sistemi ile ilgili de ilginç bilgiler verilmiş. Teşekkürler

www.arkeoloji.biz. Blogger tarafından desteklenmektedir.