Küçük Asya’daki Pers Satraplıkları: Daskyleion, Karia ve Lykia

Kısaca:

Ahameniş (Pers) İmparatorluğu’nda Anadolu coğrafyası, Daskyleion merkezli Hellespontine Phrygia başta olmak üzere çeşitli satraplıklara ayrıldı. Karia ve Lykia ise yerel elitlerle işbirliği ve kademeli özerklik modeliyle yönetildi. Arşiv bullaları, yazıtlar ve antik kaynaklar (özellikle Herodotos) bu idari dokuyu aydınlatır.

İçindekiler

• 1. Satraplık nedir? Anadolu’da çerçeve
• 2. Daskyleion Satraplığı (Hellespontine Phrygia)
• 3. Karia: Hekatomnos Hanedanı ve başkent taşınması
• 4. Lykia: Yarı otonomi ve yerel sikkeler
• 5. Kısa kronoloji
• 6. Kaynaklar ve önerilen okumalar

1) Satraplık nedir? Anadolu’da çerçeve

↑ İçindekiler

Satraplık, Ahamenişlerin geniş topraklarını vergi ve güvenlik açısından yönetmek için kurduğu eyalet düzenidir. Detaylı bir tanım ve görevler için genel yazımıza bakabilirsiniz: Satraplık Nedir? Pers Satraplık Sistemine Genel Bakış. Anadolu’da bu sistem; yerel hanedanlarla ittifak, kraliyet denetimi (“kralın gözü”), yol ağı ve haraç düzeniyle işler.

2) Daskyleion Satraplığı (Hellespontine Phrygia)

↑ İçindekiler

Daskyleion’un jeopolitik konumu (Hellespontine Phrygia).

Daskyleion, Anadolu’yu Balkanlar üzerinden batıya bağlayan hat üzerinde, Hellespontos geçişlerine yakınlığı ve verimli hinterlandı nedeniyle kilit bir satraplık merkeziydi. MÖ 547’de Sardes’in alınmasından sonra Pharnukes yönetiminde Phrygia Hellespontine satraplığı teşkil edilmiştir. Herodotos’a göre bu bölge, Asya Thrakları, Paphlagonia, Mariandyn ve Suriye topluluklarını içeren geniş bir vergi bölgesinin parçasıdır.

1954’te Hisar Tepe’de Ekrem Akurgal başkanlığında yapılan kazılarda ele geçen ~500 bulla arasında Xerxes adını taşıyan örnekler, tepeyi satraplık merkezi olarak destekler niteliktedir. Arşiv bullaları, idari yazışma ve mühürleme pratiklerini belgeleyerek satraplık bürokrasisini görünür kılar.

3) Karia: Hekatomnos Hanedanı ve başkent taşınması

↑ İçindekiler

Karia, MÖ 545’te Harpagos tarafından Pers hâkimiyetine alındı. MÖ 5. sonu–4. başında Hekatomnos ve oğlu Mausolos ile yerel bir hanedanın idaresinde satraplık niteliklerini genişletti. İlkin Mylasa olan merkez, deniz ticareti ve savunma açısından daha elverişli görülen Halikarnassos’a taşındı. Mausolos devrinde (MÖ 377–353) Karia, Pers çerçevesinde de facto bir krallığa yakınlaştı; bölge Yunan kültürel etkisine daha fazla açıldı.

Karia’daki elitlerin anıt geleneği ve idari gücü için şu yazıya bakınız: Pers Satrabı Hekatomnos’un Anıt Mezarı. Bu bağlantı, satraplık ideolojisinin mimari ve defin pratiklerine nasıl yansıdığını örnekler.

4) Lykia: Yarı otonomi ve yerel sikkeler

↑ İçindekiler

Herodotos (VII 92), Lykialıları Xerxes’in seferine katılan donanma unsurlarından biri olarak betimler; donanım ve kıyafetleri ayrıntılandırır. Strabon ise Lykialıların nezih yaşamı ve ölçülü tutumuna vurgu yapar. Coğrafi-topografik koşullar ve güçlü yerel kimlik sayesinde Lykia, MÖ 4. yüzyıl ortalarına dek yarı otonom bir yönetimi sürdürebilmiştir.

Pers egemenliği öncesinde Ksanthos ve Kaunos gibi merkezlerdeki direnişlere rağmen bölge Ahameniş çerçevesine dâhil edildi; ancak yönetim çoğu kez yerel sülalelere bırakıldı. Bu dönemlerde yerel sikkeler (ör. Kybernis / Kyprlli) basılmış olması, otonominin somut göstergesidir. Zaman zaman Karia’daki Hekatomnid etki alanına da girdi.

📜 Bulla Nedir?

Bulla, Antik Çağ’da kil ya da balmumundan yapılmış mühürlü parça anlamına gelir. Resmî belgelerin, mektupların ya da ticari malların güvenliğini sağlamak için kullanılırdı. Bugünkü noter kaşesi veya resmî devlet mührü işlevi görüyordu.

• Nasıl yapılırdı? Islak kil topak, belge veya ip üzerine bastırılır, ardından silindir mühür ya da yüzük mühürle işaretlenirdi.
• Ne işe yarardı? Belgenin açılmadığını kanıtlar, idari kontrol ve onay işlevi görürdü.
• Arkeolojik önemi: Üzerindeki yazılar ve mühür baskıları sayesinde yöneticilerin isimleri, idari birimler ve ticari ilişkiler hakkında bilgi verir.

📌 Örneğin, Daskyleion Satraplığı’nda bulunan yüzlerce bulla üzerinde Xerxes isminin geçmesi, Pers idari sisteminin Anadolu’daki varlığını doğrudan belgelemiştir.

5) Kısa kronoloji

↑ İçindekiler

Dönem	Yaklaşık tarih	Not
Sardes’in düşüşü ve düzenleme	MÖ 547 sonrası	Hellespontine Phrygia’nın teşkili; Daskyleion öne çıkar.
Karia’da Hekatomnos	MÖ 4. yy başı	Yerel hanedanlı satraplık; merkez Mylasa.
Mausolos devri	MÖ 377–353	Merkez Halikarnassos; bölgesel güç ve Helen etkisi artar.
Lykia otonomisi	MÖ 5.–4. yy	Yerel sikkeler, askeri katılım; dönemsel Karia etkisi.

Daskyleion Mühürleri ve Bullalar

1954 yılında Ekrem Akurgal tarafından Hisar Tepe’de yapılan kazılarda ortaya çıkan 500’den fazla kil bulla, Daskyleion’un satraplık merkezi olduğunu kanıtlayan en önemli arkeolojik buluntulardan biridir. Bu bullaların bazılarında Xerxes isminin geçmesi, Pers idari teşkilatının bölgedeki etkinliğini açıkça göstermektedir. Bullalar, belgelerin mühürlenmesinde ve arşiv sisteminde kullanılan resmi damgalardır.

Pişmemiş kil bulla, silindir mühür baskılı 

Özet

• Daskyleion: arşiv bullaları ve konumuyla merkezî bir satraplık üssü.
• Karia: Hekatomnid yönetiminde güçlenen yerel hanedan; başkent Halikarnassos.
• Lykia: yarı otonomi; yerel sikkeler ve deniz gücü katkısı.
• Herodotos ve maddi kültür, idari yapıyı birlikte aydınlatır.

Kaynaklar ve önerilen okumalar

Seçme başvuru: Bakır, T. (2003) “Daskyleion Hellespontine Phrygia Bölgesi Akhaemenid Satraplığı”, Anadolu Dergisi 25: 1–26; Sevin, V. (2001) Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası I; Herodotos, Tarih (III, VII); kazı ve müze raporları.

• Satraplık Nedir? Pers Satraplık Sistemine Genel Bakış
• Pers Satrabı Hekatomnos’un Anıt Mezarı