HELENİSTİK DÖNEM ANADOLU TAPINAKLARI "Chrysa Apollon Smintheion Tapınağı"

Chrysa Apollon Smintheion Tapınağı

Apollon Tapınağı, antik Assos kentinin Alexandria Troas yönüne doğru 26 km. batısında yer alan Gülpınar köyünde bulunmaktadır. İlk olarak 1866 yılında Dilettanti cemiyeti tarafından araştırılmıştır. C. Özgünel tarafından 1980 yılında başlatılan kazılar günümüzde de devam etmektedir. 1964 yılında tapınağın hemen kenarına yaptırılan yağhane, atıkları ile tapınağın mermerlerine çok büyük zararlar vermiştir. Özgünel'in gayretleri sonunda bu fabrika kutsal alandan uzaklaştırılmıştır.

• Bir su kaynağının yanında yer alan tapınak, 41,65 x 23,20 metre ölçülerindedir. 11 basamaklı bir stylobat üzerinde yükselmektedir. Basamakların gereğinden fazla olması, tapınağın bir podyum üzerinde duruyormuş gibi gözükmesine neden olmuştur. Podyumlu tapınakların Roma imparatorluk dönemine özgü olduğu düşünülürse, buradaki podyumun önemi daha iyi anlaşılacaktır.

• Tapınak, 8 x 14 sütuna sahip İon düzeninde bir pseudodipterostur. Sütunların aralığının alt çapa göre oranı: 1: 1 1/2, yani pyknostylosdur.

• Tasar, pronaos, naos ve opisthodomosdan olmak üzere üç bölümden oluşur. Pronaos, opisthodomosun nerede ise iki katı fazla derinliktedir. Burada Anadolu İon tapınaklarına özgü olan derin pronaos kendisini iyice hissettirmektedir.

• Sütun kaidelerinde özel bir geçiş formu söz konusudur. Bunlar bir yandan trochilos ile Ephesos, diğer yandan toruslar ile Attik özelliğini yansıtırlar. Diğer bir ifade ile sütun kaideleri Anadolu ve Attik düzenlerinin bir karışımı gibidirler. Bu şekildeki bir kaide ilk kez burada karşımıza çıkmaktadır.

• Smintheion’un bir başka farklı yönü ise sütun başlıklarının hemen altında yer alan "columnae caelatae" ismi verilen kabartmalı sütun tamburlarıdır. Kabartmalar iki farklı kompozisyon içermektedirler: insan figürlü olanlar ve bukranion-girlandlı olanlar. Bu güne kadar 3 adet girland-bukranionlu, 3 adet de mitolojik konulu olmak üzere toplam 6 adet kabartmalı sütun tamburu bulunabilmiştir. Sütun dekorasyonunda girland kullanılan ilk örnek burada karşımıza çıkmaktadır. Ayrıca, insan kabartmalı tamburlarda İliada destanından konular vardır. İliada’dan sahnelere yer verilmesi açısından da Hellenistik tapınaklar arasında bilinen tek örnektir. Sütun tamburlarının üzerinde polsterli İon başlıkları bulunmaktadır. Üst yapı inci dizisi, İon kymationu ve lotus-palmetler arasındaki friz ayrıca, diş sırası ve arslan başlı çörtenlerin arasındaki rankeli friz ile sona ermektedir. Alınlıkta 0,78 m. yüksekliğinde ve 148 m. uzunluğunda kabartmalı bir friz tespit edilmiştir. Ele geçen friz plakaları üzerindeki kabartmalardan anlaşıldığı kadarı ile tapınağın frizlerinde de, sütun tamburlarında olduğu gibi, Troia savaşından, yani İliada'dan alınmış konular mevcuttur.

• Tapınak mimari bezemelerine göre, İ.Ö. 2. yüzyılın ortalarından hemen önceye tarihlenmektedir. Ancak, tapınağın adından ilk olarak Homeros'un İliada isimli eserinde bahsedilmesi (I, 25-53) ve ayrıca Strabon'un (604, 46-48; 605, 48; 611, 61; 612, 63) tapınağa ait kült heykelini Paroslu Skopas'm yaptığını rivayet etmesi, burada daha eski bir tapınağın olduğuna işaret etmektedir. Zira, Skopas, İ.Ö. 4. yüzyılda yaşamış bir heykeltıraştır ve çalışmaları arasında Halikarnassos'daki Mausoleum'un frizlerinin bir bölümü de bulunmaktadır.