Arkeolojik Bilgilerle: Kanunlar ve İnsan, Urgakina Kil Tablet ve İlk Yasalar

Yasa ve İnsan

İlk topluluklardan günümüze kadar yasaların doğuşu, Sümer’den Roma’ya, filozoflardan modern düşünceye uzanan uzun bir yolculuktur. Bu makale, hukuk tarihinin gelişimini ve yasa–insan ilişkisinin yarattığı çelişkileri inceliyor.

İçindekiler:

• 1. Etik Kuralların ve Yasaların Doğuşu
• 2. Urgakina Kil Tablet ve İlk Yasalar
• 3. Antik Yunan Yasaları
• 4. Roma Kanunları: 12 Levha
• 5. Düşünürlerin Hukuk Görüşleri
• 6. Yasa ve Çelişki

1. Etik Kuralların ve Yasaların Doğuşu ⬆ Geri dön

En kötümser kestirimle ilk insanların yerleşik topluluklar kurduğu ve mülkiyet edindiği zamandan itibaren etik kurallar ortaya çıktı. Bu kurallar gelenekleşip kültürlere dönüştü, ardından yaptırımlarla insanları korumak için yasalar doğdu. Zamanla hukuk; insan–insan, ticaret, insan–otorite, insan–doğa, insan–canlı ilişkilerinde şekillendi ve günümüzde uzay hukuku gündeme geldi.

2. Urgakina Kil Tablet ve İlk Yasalar ⬆ Geri dön

Bilinen en eski yazılı yasalar Sümer’de Kral Urgakina’ya aittir (M.Ö. 2400). Amaç toplum üzerindeki din baskısını engellemek ve mülkiyet hakkını korumaktır. Yaptırımlar fidye esasına dayanıyordu.

Babil Kralı Hammurabi’nin M.Ö. 1760’da Tanrı Şamaş’a dayandırdığı kanunlar ise ilk anayasa kabul edilir. “Kısasa kısas” esasına dayalı bu yasalar, tanrı sözleriyle güçlendirilmiştir.

Urgakina Kil Tablet

3. Antik Yunan Yasaları ⬆ Geri dön

M.Ö. 6. yüzyılda Solon ticareti düzenledi, üretimi teşvik etti ve kölelik karşıtı yasalar getirdi. M.Ö. 508’de Kleisthenes sınıf farklarını kaldırarak eşit temsil sağladı ve Solon’un demokrasi girişimlerini tam demokrasiye dönüştürdü.

4. Roma Kanunları: 12 Levha ⬆ Geri dön

M.Ö. 5. yüzyılda yapılan Roma Kanunları, “12 Levha” adıyla bilinir. Bronz levhalara işlenen bu yasalar, sınıf çatışmalarından doğan haksızlıkları önlemeyi amaçladı. Ayrıntılarıyla günümüz hukuk sistemlerine temel oldu.

5. Düşünürlerin Hukuk Görüşleri ⬆ Geri dön

• Sokrates: Devletin görevi toplumun mutluluğudur. Sokrates’in Savunması, yozlaşma tehlikesini anlatır.
• Platon: Demokrasi deneyimlerinden yola çıkarak ideal devleti tanımlamıştır.
• Thomas Hobbes: Leviathan’da güçlü devletin gerekliliğini savundu. “Homo homini lupus” (İnsan insanın kurdudur).
• John Locke: Doğuştan hakların korunduğu eşitlikçi toplum görüşünü geliştirdi.
• Jean-Jacques Rousseau: Toplum Sözleşmesi, günümüz sorunlarını öngörürcesine yazılmıştır.
• Montesquieu: Kanunların Ruhu’nda yasaların ard amaçlarını analiz ederek modern eleştirel politik anlayışa yön verdi.

6. Yasa ve Çelişki ⬆ Geri dön

Tarihten bugüne yasalar adalet için yapılmış olsa da, uygulamada çoğu zaman başarısız olunmuştur. Bugün dünyanın yarısı temel haklarını karşılayamadan yaşamaktadır. Yasa kitapları kütüphaneleri doldursa da sonuç mutsuz bir dünyadır.

Montesquieu’nün dediği gibi, yasaların ard amaçları bu çelişkinin anahtarıdır. Bir yanda yasaları yapan–uygulayanların dünyası, diğer yanda yasalara tabi olanların dünyası vardır. Aynı yasaların farklı insan gruplarına farklı sonuçlar doğurması, “ben duygusunun sınırlandırılması” ihtiyacını gösterir. Dizginlenmiş ben duygusuyla yapılan yasalar, daha mutlu bir toplum yaratabilir.

Montesquieu

Tarih boyunca yasaların çoğu zaman otoritenin ihtiyaçlarına göre esnetildiği görülmüştür. Roma İmparatorluğu’nda Sezar’ın kendi konumunu güçlendirmek için senato kararlarını değiştirmesi, Osmanlı’da kimi dönemlerde fetvaların iktidarın tercihine göre şekillendirilmesi, hukukun evrensel ilke olmaktan çıkarılıp iktidar aracına dönüştüğünün çarpıcı örneklerindendir. Günümüzde de farklı ülkelerde, özellikle de içinde yaşadığımız coğrafyada, benzer eleştiriler yükselmektedir. Muhalefetin sesini kısmak veya toplumun belirli kesimlerini pasifleştirmek için yasaların “yorumlanarak” uygulanması, Montesquieu’nün ‘Kanunların Ruhu’nda anlattığı ard amaçların güncel bir tezahürüdür.

Böyle anlarda yasa, toplumu eşitleyen bir güvence olmaktan çıkar, güçlü olanın çıkarını koruyan bir araç haline gelir. Bu nedenle, tarih bize yalnızca eski çağlardaki örnekleri değil, bugünün dünyasında da kanunların otorite ile toplum arasındaki dengesizliği artırabileceğini gösterir. Asıl soru ise şudur: Yasalar gerçekten toplumu mu koruyor, yoksa gücü elinde bulunduranın kendini korumasının incelikli bir yolu mu oluyor?

Yazar: Serkan Doldur (Arkeolog)

Anahtar Kelimeler: Yasa ve İnsan, Urgakina, Hammurabi, Solon, Kleisthenes, Roma 12 Levha, Sokrates, Platon, Hobbes, Locke, Rousseau, Montesquieu, Kanunların Ruhu, Hukuk Tarihi