🕌 Selimiye Camii Restorasyonu: İhyâ mı, İmhâ mı?

İçindekiler

Selimiye Camii’nde (UNESCO Dünya Mirası) 2021’den beri yürüyen restorasyon tartışması

450 yıllık Selimiye Camii’nde (UNESCO Dünya Mirası) 2021’den beri yürüyen restorasyon tartışması, sadece teknik bir mesele değil; tarihî katmanların korunması, sanat etiği ve kurul kararlarında süreklilik başlıklarında yoğunlaşıyor. Bilim Kurulu’nun raporu; ana kubbe yazı/tezyinat kompozisyonunun iki asırdır belgeli bir süreklilik gösterdiğini vurgulayarak yerinde muhafaza görüşünü destekliyor. Buna karşı geliştirilen “restitüsyon” önerisi ise, eleştiri metinlerinde varsayımsal ve farazî kabul edilerek reddi talep ediliyor. Bu nedenle tartışma “Sinan’a kanıta dayalı dönüş” ile “varsayıma dayalı yeniden-yazım” arasındaki etik çizgide düğümleniyor. 

  ↑ Başa dön

Selimiye kubbe restitüsyon önerisi ve mevcut kubbe karşılaştırması
“Klasik 16. yy üsluba dönüş” önerisi ile mevcut kubbe şemasının görsel karşılaştırması.

❓ Selimiye’de ne tür bir restorasyon yapılıyor?

Minare ve cephe taş onarımları, temizlik; ana ve avlu kubbelerinde enjeksiyon/güçlendirme ve kalemişi konservasyonu yürütüldü. Tartışmanın odağı: ana kubbe yazıları ve kalemişi tezyinat üzerinde yapılacak müdahalenin kapsamı. 19.06.2023 tarihli kurul onayıyla başlayan hat–tezyinat uygulamaları 2024 sonunda tamamlanırken, 2025’te yeni bir “restitüsyon” önerisinin gündeme alınması tartışmayı büyüttü.

❓ Mevcut kubbe yazıları ve tezyinatı özgün mü?

Bilimsel rapora göre ana kubbedeki yazı tertibi ve tezyinat, 16. yüzyıl kompozisyonunun esas şemasını koruyor. Bu, 1904 fotoğrafları ve 1830 Sayger–Desarnod gravürü gibi erken kaynaklarla da destekleniyor; kubbe en az iki yüzyıldır belgeli biçimde aynı tasarım kurgusuna sahip. Zamanla boyama üslubu (renk/ton) değişmiş olabilir; fakat tasarım düzeni korunmuş durumda.

Ayrıca kubbede sekiz adet Esmâü’l-Hüsnâ madalyonu kompozisyonun asli parçası. Bu madalyonların kaldırılması, kompozisyon dengelerini ve yazı-tezyinat oranlarını bozuyor.

Selimiye kubbe: 1904 fotoğrafı, 1983 ve 2025 uygulama okuması
1904 fotoğrafları ve 1980’ler/2025 uygulama okumalarıyla çizgisel çözümleme örnekleri.

❓ Neden itiraz var? Hattatların ve karşı görüşün kaygıları

  • “Yazılar özgün olmasa bile belgeli tarihî katman sayılır; kaldırılmamalı.”
  • “Üslup değişimlerini belgeleyen sanat tarihi kanıtıdır.”
  • “Güncel imzalı yeni yazılar tarihî sürekliliği ve UNESCO statüsünü riske atabilir.”

Bilimsel yaklaşım, katman koruma ilkesini; farazî restitüsyonlardan kaçınmayı ve müdahalenin ölçülü-geri döndürülebilir olmasını vurgular.

❓ Bilimsel zemin: Hangi görüş daha sağlam?

GörüşDayanakKısa Yorum
“Klasik 16. yy’a dönüş” önerisi Sinan üslubu varsayımı; çağdaş yeniden yazım Boş/az bezemeli şema önerisi var; ancak somut delil ve süreklilik yerine tahmine yaslanıyor.
Mevcut kompozisyonun korunması Fotoğraflar, gravürler, raspa/uygulama kayıtları Belgelilik ve süreklilik ilkesi uyarınca mevcut şemanın korunması savunuluyor.

Uluslararası koruma ilkeleri (Venedik Tüzüğü/ICOMOS) belgelenmiş katmanların korunmasını ve varsayıma dayalı rekonstrüksiyonlardan kaçınılmasını öne çıkarır.

❓ “Yeni yazı ve tezyinat” nasıl tasarlandı iddiası?

Karşı öneride kubbenin tamamındaki yazı ve madalyonların kaldırılması, merkez istifin metin ve oranlarındaki değişiklikler, zeminin daha koyu/siyah verilmesi ve kubbenin beyaza yakın sade bir şemaya çekilmesi yer alıyor. Bilimsel değerlendirme, bunun yazı–tezyinat oranlarını bozduğunu, metne müdahale içerdiğini ve kanıta değil varsayıma dayandığını belirtiyor.

Zaman çizelgesi (özet): 2024’e kadar öneri birkaç kez reddedildi; 08.01.2025’te daha önceki kalemişi onayları iptal edildi; 11.06.2025’te yeniden onay verilmedi; 29.07.2025’te Bölge Kurulu onay verdi. Bu karar değişiklikleri “kurul sürekliliği” ve “usul” bakımından ayrıca tartışılıyor.

Selimiye ana kubbe: raspa ve çizgisel çözümleme
Raspa verisi ve çizgisel çözümlemeler ile 1808–1883 katmanı / güncel uygulama ilişkisi.

🌍 Uluslararası karşılaştırmalar

  • Notre Dame (Paris): Yangın sonrası “orijinale sadakat” mi, “çağdaş ek” mi?
  • Ayasofya: Çok katmanlı tarih; her katmanın belge değeri ve ibadet–müze gerilimi.
  • Topkapı Sarayı: Yenileme–koruma arasındaki denge arayışı.

⚖️ Etik çerçeve ve ilkeler

Venedik Tüzüğü ve ICOMOS ilkeleri; “belgelenmiş katmanların korunması”, “en az müdahale”, “geri döndürülebilirlik” ve “belgeleme–şeffaflık” esaslarına dayanır. Bu yüzden varsayımsal klasikleştirme yerine kanıta dayalı koruma tercih edilmelidir.

👥 Toplumsal boyut

  • Yerel cemaat için “yenilenmiş cami” cazip olabilir; ama uzmanlar belge kaybı ve UNESCO riskine işaret eder.
  • “Kutsal mekân” algısı ile “sanat tarihi değeri” bazen çatışır; çözüm katılımcı ve şeffaf süreçtir.
  • Okur için öneri: Yasa–miras ilişkisi, toplumsal hafıza ve spor, İzmir–şarap kültürü gibi yazılarımıza da göz atın.

✅ Vatandaş olarak ne yapılabilir?

  • Belge isteyin: Kurul kararları, uygulama raporları ve raspa sonuçlarının yayımlanmasını talep edin.
  • Soru sorun: Kültür Varlıkları Bölge Kurulları, Vakıflar ve yerel yönetimlere şeffaflık başvuruları yapın.
  • Takip edin: Uzman açıklamalarını ve bağımsız teknik raporları okuyun.
  • Katılın: Meslek örgütleri ve STK’ların bilgilendirme toplantılarına destek verin; saygılı bir dille kamuoyu oluşturun.

📌 Sonuç: İhyâ mı, imhâ mı?

Paylaşılan bilimsel rapor, Selimiye’nin ana kubbe yazı ve tezyinatının belgeli tarihî katman olarak yerinde muhafazasını savunuyor ve yeni “restitüsyon” taslağının kanıta değil varsayıma yaslandığını belirterek reddini talep ediyor. Dolayısıyla burada “ihyâ” ile kastedilen, mevcut ve belgeli kompozisyonun korunup sağlamlaştırılmasıdır; iki asırlık fotoğraf/gravür ve uygulama kayıtlarıyla doğrulanmış bir şemayı farazî bir modele dönüştürmek ise, tarihî katmanın silinmesi riski taşır. Sağlıklı yol; delile dayalı koruma, en az müdahale, geri döndürülebilirlik ve şeffaf/katılımcı karar süreçleridir. Vatandaşın rolü ise bu belgelerin açıklanmasını talep etmek, sorular sormak ve süreçlerin kamu yararı temelinde yürümesini izlemektir.

Duyuru Notu:

“Edirne Selimiye Camii’nin tarihî hüviyetteki hat ve tezyinatının yerinde muhafazasını ve yapılması planlanan yeni restitüsyon projesinin reddini ihtiva eden bu dosya, kamuoyuna duyuru mahiyetinde kaleme alınmıştır. Bu konu, tarihî eserlerin mevcudiyetini idrâk eden ve meseleleri şuurlu biçimde ele alan herkesin sorumluluğundadır.”

Yazar: Serkan Doldur (Arkeolog)
Kaynaklar & Notlar: