Arkeolojik Bilgiler ile Sporun Tarihine Bakış

İlk Olimpiyatların Düzenlendiği Tarih ve Antik Sporun Kökenleri

İçindekiler:

• 1. M.Ö. 776 ve Olimpia
• 2. Rekabetin Doğal Kökeni
• 3. Antik Mısır’da Spor
• 4. Sonuç: Antik Sporun Günümüze Yansımaları

1. M.Ö. 776 ve Olimpia

İlk olimpiyat oyunlarının düzenlendiği tarih genel olarak M.Ö. 776 Elis kenti yakınlarındaki Olimpia’da yapılan yarışlar olarak karşımıza çıkar. Anlaşıldığı üzere adını da bu bölgeden almıştır. M.Ö 776’da düzenlenen organizasyon için en doğru tanım ne olabilir? Söz konusu tarihten önce yaşamış olan daha eski topluluklar bu anlamda ne gibi örneklerle karşımıza çıkar?

Öncelikle şu konuya açıklık getirmek istiyorum. Örneğin tarihin ilk barış antlaşması M.Ö. 13 yy’da Mısır ve Hitit arasında imzalanan Kadeş anlaşmasıdır dersek yanlış bir tanımlama yapmış oluruz. Doğrusu tarihte bilinen ilk barış antlaşması Kadeş antlaşması olmalıdır. Dolayısıyla M.Ö 776’ da Olimpia’da düzenlenen yarışmaların ilk olduğunu söylemek yerine kayıtları elimize geçmiş bilinen en eski tarihli olimpiyatlar demek daha doğru olacaktır.

Antik Dönemde Spor ve Yarışmalar

2. Rekabetin Doğal Kökeni

Sporun ilkel köklerine gelirsek insanın çevresiyle ilişkilerinde yaşamını kolaylaştıracak ve daha üst seviyelere taşıyacak fiziksel mücadeleler şeklinde bulabiliriz. Dolayısıyla insanın belli hedefler uğruna yaşamaya başlaması kadar eskiye dayanır. Örneğin avcı-toplayıcı bir toplulukta daha iyi avlanan birinin hızı, gücü ve keskinliği diğerlerine oranla daha iyi bir seviyededir. Bu kişinin bedensel yeteneklerinin daha iyi seviyelerde olması, kendi topluluğunda onu daha önemli bir yere hatta grubun lideri konumuna taşır. İnsanın doğayla ilişkisinde bedensel faaliyetlerin öncelikli olduğu, iyi olanların sosyal yaşamda önemsendiği ve öne çıktığı adı konmamış bir rekabetin bir yarışın varlığından bahsedebiliriz.

Kedilerin Mitolojik Yolculuğu

3. Antik Mısır’da Spor

Yazımızın başında da değindiğimiz üzere tarihte spor oyunları M.Ö. 776 Elis kenti yakınlarındaki Olimpia’da yapılan organizasyon ile başlamamıştır. Günlük yaşamda tam olarak neye karşılık geldiği bilinmese de Sümer, Mısır ve Mezopotamya uygarlıkları devrinde günümüzde yapılan sporlara benzeyen fiziksel aktivitelerin yapıldığı bilinmektedir. Örneğin boks, güreş, binicilik, maraton ve atıcılık gibi Eski Yunan Olimpiyatlarında önemli yer tutan branşlar daha ham halleriyle Eski Mısır Medeniyetinde karşımıza çıkar. Spor günlük yaşamın ve kültürün bir parçası olmuştur. Antik Mısır kültürünün diğer unsurları gibi spor faaliyetleri de din ile yakından ilgiliydi. Antik Mısırda spor ile ilgili hiyeroglifler, duvar resimleri, spor malzemeleri çoğunlukla kralların ve soyluların mezarlarından veya tapınak anıtlarından gelmektedir.

Antik İzmir Coğrafyasında Bağcılık ve Şarap Üretimi

Sprinterler. Panathenaic amforasından bir yarış sahnesi. M.Ö 6. Yy

Mısır konusunda bilinen en uzman isimlerden biri olan Tarek El-Awadi Antik Mısır’da sporun iki kategoride ele alındığını göstermiştir. Birincisi eğlence için yapılan cimnastik, akrobasi, avlanma, yüzme ve yüksek atlama gibi özel bir antrenman veya fazla bir çaba gerektirmeyen spor dallarıydı. İkinci kategori ise savaşçıların ve kralların vücutlarını geliştiren mücadeleye dayalı sporlardı. Askeri görevlilerin ya da rahiplerin düzenleyebildikleri bu yarışlar gençlerin kaslarını güçlendirirken savaşlar için de daha sağlıklı ve dinç olmalarını sağlıyordu. Genç erkeklerin yanı sıra birçok oyunda kızlar ve çocuklar da boy göstermiştir. Antik Yunan olimpiyatlarında uzun yıllar kadınlar oyunlara dâhil edilmemişti.

Siloam Tüneli ve Kudüs Kitabesi

Antik Mısır kayıtlarından anlaşıldığı üzere ise kızların jimnastik, akrobasi, dans ve top oyunları gibi birçok oyunda yer aldıkları görülür. Çocuklar da kendilerine ayrılan alanlarda atletizm, güreş gibi birçok oyuna dâhil olmuşlardır. Kısaca erkek, kadın, genç, çocukların hepsi bir bütün olarak oyunlara katılım sağlamıştır.

Yabancı Bilim Heyetlerinin Türkiye Kazıları

4. Sonuç: Antik Sporun Günümüze Yansımaları

Antik çağların spor kültürleri, yalnızca o dönemin fiziksel aktiviteleri değildi; toplumsal kimliği, refahı, kutsal ritüelleri ve siyasi gücü simgeleyecek bir alan haline gelmişti. M.Ö. 776’daki Olimpia oyunları, kayıtlarımızda bilinen en eski olimpiyat olsa da, bu yapı üzerine kurulan “spor ve rekabet kültürü” çok daha kadim uygarlıkların mirasıdır.

Günümüzde sporun rolü çok daha katmanlıdır: sadece fiziksel performans değil; sağlık, kimlik, küresel rekabet, toplumsal eşitlik, kadın katılımı, madalya ekonomisi ve diplomasiyle iç içedir. Antik Mısır’daki kadınların bal, dans, top oyunlarıyla sahneye çıkması gibi uygulamalar, günümüzde “sporun evrenselliği” sizin de görebileceğiniz gibi yalnızca erkek evrenine sıkışmamıştır.

İstanbul Olimpiyat adaylığı, Türkiye’nin spor yatırımları, kadın sporcuların yükselişi, olimpik branşlardaki başarılar — tüm bunlar, antik dönemlerden miras kalan rekabetçiliğin modern bir yansımasıdır. Geçmişin gücünü anlayanlar, bugünün spor politikalarının sınırlarını da daha geniş çizebilir.

Arkeolojik Bilgilerle Kanunlar ve İnsan

Bu yazı, hem sporun antik köklerine eğilip hem de günümüze uzanan bir köprü kurmaya çalıştı; çünkü geçmişi anlamadan, bugünümüzü ve geleceğimizi kavramak eksik kalır. Bir sonraki yazımız Yunan ve Roma Dönemi olacaktır, takipte kalın.

Yazar: Serkan Doldur (Arkeolog)
Kaynaklar: Homeros, İlyada & Odysseia; Tarek El-Awadi; Antik Mısır hiyeroglif kayıtları.