Arkeoloji'ye Giris (Mimari Düzenler 2 )

İon Düzeni ve Elemanları

İon düzeni kökenini Mısır ve Mezopotamya mimarisindeki öncülerinden alan fakat bunu yunan mimarlığı ile sentezlemesidir.

İon düzeni kökenini Mısır ve Mezopotamya mimarisindeki öncülerinden alan fakat bunu yunan mimarlığı ile sentezleyerek kendine özgü, narin görüntüsüyle, oldukça süslü bir başlığa ve ince, uzun bir sütun gövdesiyle, Dor düzeninden farklı olarak bir kaideye sahip olması dışında, üst yapı elemanları ile de farklılık göstermektedir. Örneklerini, daha çok Batı Anadolu ve Ege Adaları’nda vermiş olan bu mimari düzen, anakara olan Attika’da da beğeni görmüş ve özellikle Perikles döneminde ve sonrasında oldukça yoğun olarak kullanılmıştır. İon mimarisinin vazgeçilmez unsuru olan kaide Batı Anadolu ve Attika’da farklı yapısal özellikleri ile de mimarinin bölgesel olarak ayrımına yol açmıştır. Efes İon Tipi yada Anadolu İon tipi olarak adlandırılan bir yada iki trokhilos(trociloj) ve bir torus(toroj)’tan oluşan kaide Anadolu’ya ve Ege Adaları’na özgüdür. Attika İon Tipi olarak adlandırılan ve torus, trokhilos, torus dizilimlidir. İki torus ve bir trokhilos’tan oluşan kaide ise Attika’ya özgü olarak görülmektedir. Aşağıdan yukarıya doğru diğer İon düzeni elemanları şöyledir;

Plinthos ( Pl…nqoj ) :

Kare şekilli bir altlık olan plinthos kaide ile stylobate arasında yer alır.

plinthos,kaide,trokhilos,torus,astragal,scotaia

Kaide :

Kaide birden fazla farklı elemandan oluşan oldukça nitelikli işçilikli mimari bir öğedir. İon kaidesindeki içbükey elemana trokhilos (trociloj) denilmektedir. Dışbükey olarak yapılmış eleman ise torus (toroj) adını almaktadır. Torus ve trokhilos’ların yada sadece trokhilos’ların arasında yer alan çiftli dışbükey geçiş ise astragal yada scotia adı verilmektedir.

shaft,sütun,ion düzeni ve dor düzeni sütun.

Sütun ( K…wn, stÚloj ) :

İon düzenindeki sütun gövdesi, dor sütun gövdesinden farklı olarak entasis’in bulunmamasından dolayı ince ve uzundur. Yivlerin (∙abdwtoj) uçları da dor düzenindeki gibi keskin bir kenar ile birleşmeyip aralarında ince şeritler içermektedir.

ion sütun başlığı ve elamanları olan,volüt,ovolo,kanalis,ekhinus

Başlık :

İon başlığının en belirgin yanı iki yanındaki volütlerdir. Bir ion başlığı şu bölümlerden oluşur. Ovolo (kumation onucej), volütler arasında yer alan yumurta ve ok dizisinden oluşan tambur şekilli bir elemandır. Volütler (krioj), spiral şeklinde sarmal oluşturan ve işlev olarak yük taşımaktan uzak süsleme elemanlarıdır. Ovolo’nun üzerinde yer alan ve yay şekilli bir sarkma yapan yükün bindiği ana unsurlardan biri olan iki volütü birleştiren elamana kanalis (kanalij) denilmektedir. Ovolo, volütler ve kanalis birleşerek ekhinus’u oluşturur. Kanalisin üzerinde ise ana taşıma elemanı olan abacus (¢bax) yer alır.

İon düzeninde epistylion üç kademeli bir yüze (fascia) sahiptir

Epistylion ( 'Ep…stÚlion ) :

İon düzeninde epistylion üç kademeli bir yüze (fascia) sahiptir. Bunun üzerine kabartmalarla süslü bir friz gelmektedir. Frizin kullanılmadığı durumlarda ise inci ve makara dizisinden oluşan ince bir tenia’dan sonra yumurta dizisi (kyma recta) şeklinde yapılmış bir korniş yer alır.

Friz (ZóofÒroj) :

İon tapınağının en süslü ve görkemli kısmıdır. Üzeri kabartmalarla süslü bu mimari elemanın kabartma konuları genellikle mitolojideki savaşlardır (Amazonomakhia, Gigantomakhia vs.).

Dendane ( Geis»podej ) :

Frizden sonra yer alan ve diş şeklinde çıkıntılardan oluşan bir elemandır. Ahşap mimarideki çatı hatıllarının taşa yansıması olan bu elamanın süsleme öğesi olma dışında ahşap mimarideki gibi taşıyıcı bir eleman özelliği yoktur. Bazen dendane’lerin üzerinde simadan önce yaprak dizisi(kyma reversa)’nden oluşan bir süsleme kuşağı bulunur.

Sima ( Simh - ™paiet…daj ) :

Üzerinde genellikle aslan başı şeklinde akıtaçları bulunan ve çoğu kez yumurta yada yaprak dizileri, kıvrık dallar ve bitkisel motiflerle süslenen yağmur oluklu çatı elemanıdır.

Antefiks, akroter ve kiremitlerden oluşan çatı yapısı dor düzeninden farklılık içermez ve farklı bir elemana da sahip değildir.

Tympanum (Tumpanon, a‡etoj) :

Tüm tapınaklarda var olan ve çatı eğimi ile uyumlu üçgen alınlığa verilen addır. Aietos (a‡etoj) ise çatı üçgeninin sima dâhil bütününü ifade etmektedir.İon düzeninde çatıya yerleştirilen diğer elemanlar dor düzenindekilerle benzer ve aynı işlevleri yürütmektedir. Antefiks, akroter ve kiremitlerden oluşan çatı yapısı dor düzeninden farklılık içermez ve farklı bir elemana da sahip değildir.

Kyma recta : İlk resimdeki yumurta dizisine verilen addır