OSMANLIDAN GÜNÜMÜZE KIBRIS VE KIBRIS BARIŞ HAREKATININ NEDENLERİ. Kıbrıs, Doğu Akdeniz’in deniz yolları ve enerji hatları üzerinde yer alan stratejik bir adadır. Ada üzerindeki siyasal denge, yüzyıllar boyunca bölgesel güç mücadelelerinin merkezinde kaldı. 20 Temmuz 1974’te başlayan 1. Kıbrıs Barış Harekâtı ve 14 Ağustos 1974’teki ikinci aşama, sahadaki dengeyi kalıcı biçimde etkiledi. Bu yazı, 1960 Cumhuriyeti’nden 1974’e giden süreci ve sonrasını net bir akışla özetler.
Mikro-hikâye: Lefkoşa’da sınır çizgileri haritada değil, bir evin bahçe duvarında başlıyordu. Yaşlı bir çift, gece yarısı kapılarına vuran askerlerin ayak seslerini yıllar sonra bile hatırlıyordu. “O gün,” dedi kadın, “evimiz iki ülkeye bölündü; kahvemizin tadı bile değişti.” Sınırlar çoğu zaman önce insanların hikâyelerinde belirir.
Hızlı soru: Kıbrıs’ta sizi en çok hangi konu ilgilendiriyor?
Kıbrıs Neden Önemli?
Kıbrıs, Akdeniz’in üçüncü büyük adasıdır ve deniz ticareti için bir kavşaktır. Doğu Akdeniz enerji sahalarına ve bölgesel lojistik hatlara yakın konumdadır. Bu nedenle tarih boyunca büyük güçlerin ilgi odağı olmuştur. Adanın kontrolü, çevre ülkelerin güvenlik algısında belirleyicidir.
Osmanlı’dan İngiliz Yönetimine
Osmanlı İmparatorluğu 1570–1571 seferiyle adayı Venedik’ten aldı. Kıbrıs uzun süre eyalet/beylerbeylik yapısıyla yönetildi. 4 Haziran 1878’deki Kıbrıs Mukavelenamesi yönetimi İngiltere’ye devretti. I. Dünya Savaşı’nda İngiltere 1914’te adayı ilhak etti ve statü değişti.
24 Temmuz 1923 Lozan Antlaşması Kıbrıs’ı İngiltere’ye bıraktı. 1925’te koloni idaresi kuruldu ve 1960’a dek sürdü. Bu süreçte demografik ve siyasal dengeler değişti. Ada, II. Dünya Savaşı yıllarında da askeri-stratejik üs işlevi gördü.
1960 İki Uluslu Kıbrıs Cumhuriyeti
1959 Londra ve Zürih Antlaşmaları iki toplumlu ortaklık devletini kurdu. 1960’ta Kıbrıs Cumhuriyeti bağımsız oldu; Birleşik Krallık iki üs elde etti. Anayasa, Türk ve Rum halklarını siyasi eşit kurucu ortaklar olarak tanımladı. Birçok kamu hizmeti iki toplumun yetkili organlarınca yürütüldü.
1963–1974 Krizi ve Türk Mukavemet Teşkilatı
1963’ten itibaren ortaklık düzeni ağır krizlere girdi ve çatışmalar yaşandı. “Akritas Planı” tartışmaları ve anayasal gerilimler toplumsal şiddete dönüştü. BM, 1964’te UNFICYP barış gücünü adaya konuşlandırdı. Kıbrıslı Türkler güvenlik için bölgesel alanlara çekilmek zorunda kaldı.
1958’de TMT (Türk Mukavemet Teşkilatı) savunma amaçlı örgütlendi. 1967’den sonra Kıbrıslı Türkler idari yapılar oluşturarak kendilerini yönetti. 15 Temmuz 1974’te Atina’daki cunta destekli darbe gerçekleşti. Bu gelişme, ada üzerindeki şiddeti ve ilhak riskini artırdı.
1. & 2. Kıbrıs Barış Harekâtı (1974)
Türkiye, 1960 Garanti Antlaşması’nın hükümlerine dayanarak müdahalede bulundu. 20 Temmuz 1974’te 1. Harekât başlatıldı ve denge değişti. Cenevre süreci bekleneni vermezken sahadaki güvenlik sorunları sürdü. 14 Ağustos 1974’te “Ayşe tatile çıkabilir” parolasıyla 2. Harekât başlatıldı.
Askerî ilerleme sonrasında adanın yaklaşık üçte biri Türk kontrolüne geçti. Çatışmaların yayılması önlendi ve sivil can kaybı riski azaltıldı. Harita ve fiilî sınırlar bugünkü yapıya kavuştu. Lefkoşa’daki Yeşil Hat iki kesimli düzenin görünür hattı oldu.
1975 Viyana, Ambargo ve Sonrası
31 Temmuz–2 Ağustos 1975 Viyana görüşmeleri nüfus mübadelesi çerçevesini belirledi. BM gözetiminde iki kesimlilik sahada düzenlendi ve geçişler planlandı. 1975’te ABD Kongresi silah ambargosu başlattı; 1978’de kaldırıldı. 15 Kasım 1983’te Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ilan edildi.
Güncel Bağlam (Özet)
Ada bugün de BM gözetiminde ara bölge ve kontrol hatlarıyla yönetilmektedir. Müzakere süreçleri dönemsel olarak yoğunlaşır; zaman zaman askıda kalır. Doğu Akdeniz’de enerji aramaları ve deniz yetki alanları tartışmaları sürer. Sınır kapılarının kademeli açılması, günlük hayatı kısmen kolaylaştırmıştır.
Mini Anket: En Çok Hangi Dönem İlginizi Çekiyor?
Tek tıkla oy verin; sonuçlar tarayıcınızda saklanır.
SSS — Sık Sorulan Sorular
1. Harekât ve 2. Harekât tarihleri nelerdir?
Birinci aşama 20 Temmuz 1974, ikinci aşama 14 Ağustos 1974’te başlamıştır. İkinci aşama öncesinde “Ayşe tatile çıkabilir” parolası kullanılmıştır. Hedef, sahada sivillerin güvenliğini ve dengeyi sağlamaktı. Süreç, fiilî sınırların bugünkü yapısını etkiledi.
UNFICYP nedir?
UNFICYP, BM Barış Gücü’nün Kıbrıs misyonudur. 1964’ten bu yana ada genelinde devriyeler ve ara bölge düzenlemeleri yürütür. Görevi, gerilimi azaltmak ve istikrar için temas sağlamakla ilgilidir. Yeşil Hat boyunca düzenli koordinasyon yürütülür.
Kıbrıs neden jeostratejik bir “kilit taşı”dır?
Ada, Doğu Akdeniz’in deniz yolları ve enerji sahalarına yakındır. Üsler, hava-deniz lojistiği ve gözetleme imkânları sunar. Bu nedenle bölgesel güvenlik mimarisinde kritik konumdadır. Tarih boyunca güç mücadelelerinin sık merkezlerinden biri olmuştur.
Yorumlar
Yorum Gönder
Düşünceleriniz Bizim İçin Önemli Lütfen yorum Bırakmayı Unutmayalım...