Header Ads


TARİH BOYUNCA SÜREKLİLİK SAĞLAYAN OYUNLAR VE OYUNCAKLAR



“Oyun Atalarımızın etkinliklerinin tekrarlanmasıdır.” G.Stanley HALL 

 

    Birçok canlı türü çocukluk döneminde oyun oynamayı sever. İnsanoğlu yaş ve cinsiyet farkı gözetmeksizin oyun oynamaya ve oyun oynayanları, bir rekabet içerisinde olanları izlemeyi diğer canlılardan daha çok önemsemiş ve bunun için vakit ayırmıştır. Çocuklar oyun oynanarak çevrelerinde neler olduğunu öğrenir, toplumun bir parçası olur ve sosyalleşirler. Oyun esnasında, hem kendi bireysel özelliklerini hem de bulundukları toplumların kültürel özelliklerini yansıtırlar. En temelde kazanma hissi oyunun zevk yaratan yanı olarak düşünürsek bunun dışında gündelik hayatın gerçekliğinden ve sorumluluğundan kaçma, hayatı birlikte üretme ve deneyimlemedir. Oyun ciddiye alınmayan ama kendi içinde ciddiyeti olan bir olgudur.   


Anadolu, Erken Tunç Çağı, bronz bir oyuncak araba

    
Günümüzde teknolojik imkanların artması ve daha kolay ulaşılabilir hale gelmesi sonrası çocuklar bilgisayar ve cep telefonuyla bebeklik çağından itibaren tanışmaktadır. Modern insanın yaşamış olduğu apartmanlar, yoğun çalışma koşulları v.s. derken çocukların fiziksel ve duyusal olarak sağlıklı oyun ve oyuncaklardan ziyade cep telefonunda ve televizyon karşısında kendine denk arkadaş grupları olmadan edilgen bir vaziyette saniyeler içinde birçok görüntünün aktığı görüntüler karşısında bulmaktadır. Oyuncaklar çok çeşitlidir ve her yerde kısa süre içerisinde ulaşabileceğimiz oyuncak dükkanlarında satılmaktadır. Bu durum sosyal yaşamı, ilişkileri etkilemekte ve köklü bir değişim meydana gelmektedir. Sosyal yaşam içerisinde önemli bir rolü olan oyunlar ve oyuncaklarda bu değişimden etkilenmektedir. Zaman değişmekle birlikte oyuncaklar arasında binlerce yıllık bir zaman farkı bulunsa da, onlarla oynamış olan çocukların birçok duygusu ve oyunu ortaktır. Antik dönem topluklarının sessiz üyeleri olarak kabul edilen çocuklar kültürel aktarım konusunda önemli rol oynamışlardır. 

 Peki, televizyon ve cep telefonu gibi sayısız elektronik eşyaların olmadığı Antik dönemde yaşayan insanların çocuklarının oynadığı oyunlar neydi ve ne tür oyuncaklarla oynarlardı. 

 Tarihsel süreçler içerisinde o dönem çocukları hangi oyunlar oynardı ve ne tür oyuncaklar ile oyalanırlardı. Paleolitik dönemde insanoğlu zor yaşam şartlarına uyum sağlamaya çalışırken çocuklar bu mağaralarda ve dışarıda mevcut olan ve doğanın verdiği malzemeleri kullanarak oyunlar oynamışlar ve bu materyalleri oyuncak olarak kullanmışlardır. Doğanın verdiği malzemeler içerisinde kemik parçalarını, taşları kullanarak oyunlar oynamışlar ve oyuncaklar yapmışlardır. Yaşadıkları yerler olan mağaraları boyama malzemesi olarak buldukları materyallerle boyamışlardır. 

 Neolitik dönemle birlikte yerleşik yaşama geçen insanoğlu yaşayacağı evler yapmaya ve hayvanları evcilleştirmeye başlamıştır. Bu süreçte çocuklar oynadıkları oyunlarda kilden ve taştan oyuncaklar, evcilleştirdikleri hayvanları konu alan oyuncak ve figürinleri kullanmışlardı. Minyatür yaşam evleri, avlanmak için kullandıkları malzemeler, yemek yapmak için kullanılan aletler belki de çocuklara oyuncak olarak aileleri tarafından tasarlanmıştır. 

 Sosyal politik ve ekonomik anlamda değişime girildiği, iklim ve hava koşullarının normale döndüğü küçük çapta kent ve devletlerin ortaya çıktığı üretim miktarı ve çeşitliliğin arttığı Kalkolitik Dönem ile birlikte oyuncakların kalitesinin arttığı ve belirgin olarak oyuncak olarak adlandırılan tekerlekleri ahşap çubukla bağlanan dört tekerlekli oyuncak arabalar yapılmaya başlanmıştır. 

 Uzun mesafeli ticaretlerin yapıldığı, kent ve beyliklerin ortaya çıktığı ve üretim faaliyetlerinin çeşitlendiği Tunç Çağı’nda buna bağlı olarak oyun ve oyuncaklara dair buluntularda çeşitlenmeye başlanmıştır. Minyatür kaplara, figürünler, çıngıraklara bu dönemlerde rastlanmaya başlanmıştır. 




 Hititlerle birlikte yazının yoğun bir şekilde kullanılmaya başlanmasıyla her konu hakkında sayısız bilgiler varken oyun ve oyuncaklara yönelik sınırlı bilgiler bulunmaktadır. 

 Antik kaynaklarda özellikle günlük yaşam hakkında bilgi veren yazarlar eserlerinde mutlaka oyuncak kültürü ile bilgi verir. Herodotos Lidyalıların uzun süren kıtlıkta zor günlerini unutmak için aşık, zar ve top oyununu oynadıklarından bahseder. 

 Klasik çağa girildiğinde ise oyun ve oyuncağa yönelik sayısız yazılı kaynaklara ve materyallere ulaşıldığı görülmektedir. Klasik Çağda vazo resimlerinde, mezar buluntularında yazılı kaynaklarda oyun ve oyuncaklarla ilgili çok çeşitli bilgilere ulaşırız.


MÖ 440’a tarihlenen bu Yunan vazosunda, terakotadan bir yo-yoyla oynayan bir çocuk görülüyor. 

Görsel: Antikensammlung Berlin

Geçmişi maddi kalıntılara dayanarak inceleyen arkeoloji biliminin zamansal olarak alt sınırı insanoğlunun ilk aleti yapmasıyla başlar. Hangi çağda ve kültürde olursa olsun çocuklar, insanlık tarihi boyunca oyun oynamışlar ve bunu sağlayan oyuncaklar maddi kanıt olarak günümüze kadar gelerek bize o dönemde yaşayan insanlar hakkında bilgi vermiştir. Oyun oynamak için üretilen ve kullanılan her türlü madde oyuncak olarak tanımlanabilir. 

Antik dönem çocuklarının oynadığı oyunlar ve oyuncaklar incelendiğinde bilinen geleneksel oyunların farklı kültürlerde farklı adlar alarak ve birkaç değişiklikle oynandıkları görülür. Bu da bize oyunun evrenselliğini göstermektedir. Oyuncaklar başta terra cotta/pişmiş toprak olmak üzere fildişi, kemik, balmumu mermer deri ve bezden yapılmıştır. çoğunlukla elle şekillendirilen oyuncaklar M.Ö. 5. yüzyıldan başlayarak kalıp kullanılarak üretilmeye başlanmıştır. Yapım tekniği, malzemesi ve görüntüsüyle bulunduğu dönemin teknolojik ve estetik düzeyini olduğu kadar toplumsal değişimleri ve eğilimleri de yansıtmıştır.  
Çocuklara doğum günü, yılbaşı ve Dionysos kültürüne ait Anthesteria bayramlarında oyuncaklar hediye edilirdi. Antik Yunanda genç kızlar evlendiği zaman bakirelikten anneliğe geçiş sembolü olarak oyuncak bebeklerini Artemis başta olmak üzere Aphrodite, Athena veya Demeter'e sunardı. Erkek çocukları büyüdüğü zaman oyuncak arabalarını, çemberlerini Apollon veya Hermes'e sunardı.

Peki antik dönemde oynanan ve hala günümüzde çocukların sıkça oynadığı oyunlar neydi?? 
Micatio oyunu iki oyuncuda sağ elinin parmakları ile bir sayı oluşturur sayıyı doğru tahmin eden oyuncu oyunu kazanır. Greklerin miada Romalıların  collabizare olarak adlandırdıkları körebe oyununda gözleri bağlı olan oyuncu diğer oyuncuların seslerini taklit ederek onları yakalamaya çalışırdı. Kryptinda günümüzdeki saklambaç oyununun antik dünyadaki karşılığıdır. Epostrakismos Antik Yunanda suda  taş kaydırma oyunudur. Salıncak Bizans Döneminde Aiora günümüzde çocukların severek bindiği bir alet olup oturma yeri olan ve olmayan türleri vardır. 

 Çocukların oynadığı oyuncaklar çıngırak, topaç, yo-yo, çember, bebekler, kuklalar, oyuncak arabalar günlük kullanımlı eşyaların minyatürleri, , renkli bilyeler bunların çoğu antik dönemde ailenin sosyal statüsüne göre farklı malzemelerden üretilmiş ve günümüzde de farklı malzemelerden yeniden şekillenmiştir. bunun dışında  salıncak, tahterevalli, çember, top oyunu, aşık oyunu, saklambaç, körebe devam etmektedir.  Yoksul kesimde yaşayan çocuklar günümüzde olduğu gibi oynadığı oyuncaklar basit malzemeden yapılırken zengin olan kesimlerin kullandıkları oyuncakların değerli malzemeden yapılmış olduğu görülür. Günümüzde bu oyuncakların çoğu hala hayatımızın içinde dönemin teknolojisi ile yapılmış şekilde karşımıza çıkmaktadır.



MÖ 1450-1300 yıllarına tarihlenen ve salıncağa binen bir kadını betimleyen seramik figür, Girit’teki bir Minos yerleşimi olan Hagia Triada’da bulundu. Antik Yunan’da bu oyunun adı “ip” anlamına gelen aiora ya da  seira idi. Heraklion Arkeoloji Müzesi, Girit.




                                 
        Helenistik dönemden domuz şeklinde, terakotadan yapılma bir çıngırak. Kıbrıs’tan olduğu söylenen çıngırak MÖ 3.-1. yüzyıllara tarihleniyor. Görsel:  Metropolitan Sanat Müzesi       

MÖ 5. yüzyıla tarihlenen, Antik Yunan dönemine ait kilden yapılmış bir topaç.
Görsel: Atina Milli Arkeoloji Müzesi
                                         
M.S 1. yüzyılın sonuna tarihlenen, fildişinden yapılmış Antik Roma dönemine ait oyuncak bebek. Oyuncağın kolları, bacakları, dizleri ve dirsekleri hareket edebiliyor.

       

Hiç yorum yok

www.arkeoloji.biz. Blogger tarafından desteklenmektedir.