Tarihi İzmir Basmane Gar Binası Tarihçe

 

Tarihi İzmir Basmane Gar Binası

1876

Basmane Garı bulunduğu semtten adını almaktadır. Basmane, İzmir'in Konak ilçesinde bulunmaktadır. Basmane, adını Osmanlı İmparatorluğu zamanında bu bölgede kurulmuş ve yüksek çoğunluğu Osmanlı zamanında gayrimüslim diye tanımlanan müslüman olmayanlara ait olan basma kumaş atölye ve işletmelerinden almaktadır. Basma Hane olarak nitelendirilen bu yerler zamanla konuşma dilinde ki ünsüz düşmesiyle birlikte Türkçeye Basmane olarak yerleşmiştir. Basmane bölgesinde birçok eski Türk ve gayrimüslim konutları bulunmaktadır. Yaklaşık 1850'li yıllara kadar  Yahudi toplumu ve Türk toplumu bu bölgede birlikte yaşamışlardır. Basmane bölgesi içinde Basmane tren garı ve İzmir Enternasyonel fuar alanı şimdiki adıyla Kültür Park bulunmaktadır. 

Basmane Garı'nın Yapılma Nedeni?

17. yy’da kervan yolları üzerinde bulunan Smirna’nın yani İzmir’in, bu rotadaki ticari faaliyetlere eklemlenmeye başlaması süreci; 19. yy’a gelindiğinde İzmir’de yaşayan Levantenler ve ticari amaçla gelen yabancı tüccarların da etkisi ile tepe noktasına ulaşmıştır. Fakat Basmane Gar’ı örneğinde ki benzer durum Alsancak’ta bulunan Punta Gar’ı olarak bilinen Alsancak Gar’ında da olduğu gibi asıl amaç zayıflayan Osmanlının, artık merkezi yönetim anlamında da otoritesini kaybetmiş büyük bir imparatorluğun yer altı ve yer üstü kaynaklarını kendi topraklarına peşkeş çekebilmek adına yaptıkları demir ağlardır. Bu şekilde ülke, yağmalanmanın yanı sıra olası bir isyan vb. durumda düşman askerlerinin ulaşımı da Trenler yardımı ile yapılabilecekti.

Fakat burada kafama takılan tek bir şey var, bazı kaynaklarda Bu yapının mimarının Gustav Eiffel olduğuna dair fikirler ifade edilmiştir. Bu kaynaklar doğruyu söylüyorsa şayet; Anadolu'nun sadece yeraltı ve yerüstü kaynaklarının talanı söz konusuysa, bu kadar büyük bir mimarın bu yapıda görevlendirilmesi fikri çok da mantığa uygun bir seçim olarak görünmemektedir.

Plan

Tarihi Basmane Garı planı

Mimari;

Basmane Garı,1876 yılında ünlü Fransız şirketi Regi Generale  tarafından inşa edilmiştir. Klasist tarzda yapılmıştır. Aynı tarihte Fransa’da inşa edilen Lyon Gar’ının da ikizidir.

Tarihi Basmane Garı; dikdörtgen bir kütleye sahip olmakla beraber; aynı zamanda simetrik bir plana sahiptir. Cephe kesme taş, giriş bölümü algılanması adına üç kat, yapı ise iki kat olarak tasarlanmıştır. 1. kat lojman olarak düşünülmüştür. Yapı dahilinde, bekleme salonu, peronlar, atölyeler ve idari ofisler ile birlikte hizmet için yapılmış bölümlerde vardır ve bu hali ile işlevsel rasyonel bir tarzda inşa edildiğini söyleyebiliriz.

Yapının ilk evre inşasında giriş bölümün beşik çatıyla örtüldüğü, taş duvarların sıvasız olduğu ve güney cephesinde bir çıkmanın yer aldığı gözlenmektedir. 1922 yılındaki büyük İzmir yangını sonucu büyük hasar görmüştür. Tarihi Basmane Garı 1920 'li yıllara ait,1922 yangınından önceki görünümünü görsellerde bulabilirsiniz. 1926 sonrası TCDD’nin kurulması ile onarımdan geçmiştir bu onarımdan sonra; orta bölümün oldukça dik bir eğime sahip olan bir kırma çatıyla örtüldüğü görülür. İç mekanda işlevler farklılaşsa da, cephe mutlak bir simetri gösterir. Dönemin Neo klasik beğenilerini yansıtan alınlık, pilaster, silme gibi öğeler cepheye yansıtılmıştır.

Tarihi Basmane Garı 1920 'li yıllara ait,1922 yangınından önceki görünüm.

Tarihi Basmane Garı: Günümüzde Yenişehir olarak bilinen yönden profil görünümü.

Tarihi Basmane Garı 19. yy'ın son çeyreğine ait bir resim.

1930'lu yıllar arka fonda tarihi Basmane Gar binası.

Tarihi Basmane Garı 19.yy sonları 20. yy. başlarına ait bir resim

Tarihi Basmane Gar Binası: 1922 yangınından sonra, Gar Binası'nın görünümü 1930'lar.

Tarihi Basmane Garı 1922 İzmir yangınındaki tahribatı gösterir resim.

Tarihi Basmane Garı: 1950'li yıllara ait resim.

Tarihi Basmane Garı:1980'lere ait resim.

Günümüzde Dik çatılı orta bölüm, orijinal hali gibi üç kattır ve demiryolu ile ilişkili yazı ve simgeler de bu parçanın üzerinde yer alır. Her bir katın ötekinden silmelerle ayrıldığı tipik bir düzene sahip olan bu bölümde, binanın zemine bastığı noktalar gibi, duvar köşeleri ve kemerli giriş kapıları da kesme taş dizileriyle ağırlık kazanmıştır. Yan kanatlarda ise cephe, alınlıklı bir bölüm ile kırma çatılı diğer bir bölüm olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Yüksek giriş parçasının iki yanında yer alan alınlıklı bölümler hafifçe dışa taşarak hem simetrik plan şemasına katkıda bulunmuş hem de merkezde bulunan giriş cephesinin vurgulanmasına yardımcı olmuşlardır.

Tarihi Basmane Garı Günümüze ait resim. Fotoğraf: Mehmet Yasa

Tarihi Basmane Garı:Günümüz havadan görünüm.

Tarihi Basmane Garı Günümüze ait ait görünümü

Halkapınar Diana hamamları

Şu an bu resmin bulunduğu yer Halkapınar Metro ve İzban istasyonunun olduğu yerdir ve şehrin silüetini bozan bir durumdadır, İnsanoğlu olarak böylesi bir güzelliği şimdiki haline getirmek gafletinde bulunan insanoğlunun daha dikkatli ve doğa dostu olması gerekmektedir. Bu farkındalığı sağlamak adına koyulmuş bir resimdir.

Kaynakça:

. Nedim Atilla, İzmir demiryolları, 2002,İzmir Büyükşehir Belediyesi Kent Kitaplığı.

. Sabri Sürgevil, İzmir Büyükşehir Belediyesi Kent Kitaplığı, 2004

. Doktora Öğretim Üyesi Emel Kayın makalesi; Basmane Garı

. İzmir Kent Tarihi, Fikret Yılmaz-Sabri Yetkin, İzmir 2002,

. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türkiye’de Tren Garları, Mehmet Emin Başar, Hacı Abdullah Erdoğan, Dergipark, 2009