Günlerin Cinsiyeti Var mı? Antik Yazıtlardan Modern Türkçeye, Dilin Gizli Haritası
Çadırın içi sıcak. Toprak kokusu hâlâ ellerinde. Bir arkeolog, eline aldığı kırık kil tableti ışığa tutuyor. Üzerindeki çizgiler, yalnızca bir takvim parçası. Fakat asıl soru başka: İnsanlar neden zamanı hep yedi günle ölçmek istemiş?
Binlerce yıldır haftanın günleri, sadece “sayılar” değil; inançların, gökyüzü gözlemlerinin ve siyasetin damgasını taşır. Roma’da Satürn’ün günü “Saturday”, Yahudilikte “Şabat”, İslam’da “Cuma”… Hepsi aynı zincirin halkalarıdır.
Ve bugün biz, hâlâ o zincirin düzenini tartışıyoruz.
Binlerce yıldır haftanın günleri sadece “sayılar” değil; inançların, gökyüzü gözlemlerinin ve siyasetin damgasını taşır. Roma’da Satürn’ün günü “Saturday”, Yahudilikte “Şabat”, İslam’da “Cuma”… Hepsi aynı zincirin halkalarıdır.
Antik İzler ve Mitolojik Kökenler
Mezopotamya’da rahipler göğe bakarken, haftanın ilk kıvılcımlarını attılar. Güneş, Ay ve beş gezegen: her biri bir günle özdeşleşti. Roma takvimi Mars, Merkür, Jüpiter, Venüs ve Satürn’ün isimlerini günlere verdi. Bir savaş tanrısının sertliği Pazartesi’ye siner, aşk tanrıçasının çekiciliği Cuma’ya.
Dilin Tanıklığı
Türkçe gün adları sayısal bir düzenle örülür: “Pazar ertesi” birinci günün sesi, “Çarşamba/Perşembe” ise doğrudan Farsça chahar-shanbe/panj-shanbe (4. ve 5. gün). Dilimiz Pazar’ı “sıfır/bir” noktası gibi kodlar; modern haftayla ritmi tam çakışmaz.
Dünya Dillerinde Günlerin Cinsiyeti
Fransızca, Almanca gibi cinsiyetli dillerde günler dilbilgisel olarak eril/dişildir. Türkçe’de bu yoktur; ama algı düzeyinde konuşurlar, farkında olmadan günlere eril/dişil tonlar yükleyebilir.
Takvim yalnız zamanı değil; toplumun bilinçaltındaki sembolleri de taşır.
Türkçede Algılar
Küçük ölçekli anketlerde Pazartesi “sert/eril”, Cuma “sosyal/dişil”, Pazar “dingin/dişil” olarak betimlenir. Çarşamba çoğu kez nötr kalır: bir eşik günü.
Algısal Bulgular
Devamını oku
- Pazartesi: Başlangıç, sorumluluk, katı çizgiler.
- Cuma: Sosyalleşme, enerji, çekicilik.
- Pazar: Dinginlik, aile, hafif melankoli.
Küçük Anket: Sizce haftanın en “dişil” günü hangisi?
Neden Böyle?
- Antik mitoloji: Tanrıların karakterleri günlere geçti.
- Dinî takvimler: Kutsal günler farklı ton verdi.
- Modern yaşam: İş–okul döngüsü günlere anlam kattı.
Hızlı Tablo
Semitik–İranî–Türkî
- İbranice: Yom Rishon … Shabbat
- Arapça: al-Aḥad (1)…as-Sabt
- Farsça/Kürtçe: yek/du/se/çahar/panj–şembe
- Türkçe: Pazartesi (“pazar ertesi”), Çarşamba, Perşembe
Avrupa çizgisi
- İngilizce: Sunday…Saturday
- Fransızca/İspanyolca/İtalyanca: Dominica/Sabbatum izi
Uzakdoğu
- Çince: “Hafta + sayı”
- Japonca/Korece: Güneş–Ay + beş element
Arkeoloji Ne Söyler?
Kazılarda bulunan tabletler, yazıtlar ve mozaikler gösteriyor ki: zamanın bölünmesi, toplumsal düzenin en eski icatlarından biridir.
-
Babil tabletlerinde günler gök cisimlerine adanmıştır.
-
Roma takviminde haftanın yedi günü, gezegenlerle ilişkilendirilmiştir: Güneş (Sunday), Ay (Monday), Mars (Tuesday)…
-
Yahudi geleneğinde yedinci gün “Şabat” kutsal kılınmıştır. Bu kelime İbranice’den Yunanca “Sábbato”ya, Latince “Sabbatum”a, oradan İtalyanca sabato, Fransızca samedi, İspanyolca sábado ve Arapça as-Sabt biçiminde yayılmıştır. Farklı dinler farklı diller ortaklık insan olmak.
Arkeolojik bulgular bize şunu fısıldar: Takvim, bir toplumun yalnızca zamanı değil, kimliğini de kurgulama aracıdır.
Siz hangi günü haftanın başlangıcı olarak görmek isterdiniz? Yorumlarda tartışalım, belki de geleceğin takvimini birlikte yazacağız. 🗓️
Yorumlar
Yorum Gönder
Düşünceleriniz Bizim İçin Önemli Lütfen yorum Bırakmayı Unutmayalım...