''GÖBEKLİTEPE''YE ''PALEOLİTİK''TEN BAKIŞ

Göbeklitepe antik ören yerine ve bölgede aynı iklimi paylaşan yaklaşık aynı tarih dilimine tarihlenen ve aynı anlamda ihtiyaçlarla kurulmuş ören yerlerine bir de Paleolitik çağdan bakalım. 

Richard Leakey'in Anısına

     

Göbeklitepe gece görüntüsü yeniden canlandırma

Antropolojinin konusu olan paleolitik insanının sosyal ve kültürel yaşamı ve bırakıtları ilk günden günümüze kadar eksilmeden ama gelişerek, artarak ve kesintisiz olarak süregeldiği için kayda geçecek yorum en akla yakın yorumlardan biri olmalıdır. Bugün insana o pencereden baktığımızda; Beslenmesinin, üremesinin, korkularının, dürtülerinin, konfor ihtiyacının, sanatsal ve sportif ihtiyaçlarının, ''Mağara resimleri''nde gördüğümüz ''Av Ritüelleri''nin duygusal yüklerinin, kıyıcılık davranışlarının, sürdürebilmek için gereken eşya ihtiyacının kısaca biyolojik ve psikolojik açlığını doyurma çabasının altta yatan neden değişmediği için hiç değişmeden ama artarak devam ettiğini görürüz. 

     Bu ihtiyaçlar içindeki en temel gereksinim önce hayatta kalmak olduğuna göre buna karşılık gelen korkuya karşı önlem alması en doğal olandır. 

     İnsanın günümüzde Afrika'daki doğal yaşam örneklerinde olduğu üzere doğada sürüler halinde gezdiği dönemi ayağa kalkmakla ve bu nedenle erken doğan çocuğun uzun süre bakıma ihtiyaç duyar şekilde dünyaya gelmesiyle gereken ''yuva'' ve o yuvada bulunan çocuğun hangi erkeğe ait olduğunun kesin bilgi olması gereğiyle geliştirdiği ''aile'' kavramlarının oluşturduğu sosyal yapı yerleşik düzene geçişin ilk adımı olsa gerektir. 3 milyon yıl önceye dayanan avcı ve toplayıcıların yaşadığı Paleolitik çağ, üretime geçiş dönemini ifade eden Mezolitik Çağ ve üretim dönemi olan Neolitik Çağlar bu gelişime sahne olan çağlardır. 

     

    Paleolitik döneme ait en kapsamlı ve bütüncül araştırmaların yapıldığı Afrika'da ''Turkana Gölü'' havzasındaki antropolojik araştırmaların ve farklı bilim disiplinlerinin destekleyerek ortaya çıkardığı sonuçlar o güne ait en olası yaşam şeklini ve sürdürülebilir olanı belirlemiştir. 

 Yaşam alanı olarak seçilen ve yer şekilleriyle belirlenmiş bir alanda avlanan gruplar bölgedeki korunaklı mağaraları yuva olarak kullanmış olsalar gerektir. Afrika'da 2.5 milyon yıl önce başlayan bu yaşam tarzı iklim koşullarının elverişli olmaya başladığı yaklaşık 50 000 yıl önce bizim coğrafyamıza taşınarak devam etmiş olsa gerektir. 

Göbeklitepe 3 boyutlu yeniden canlandırma

 Her zaman ''sürdürülebilir'' olanı takip eden paleolitik insanı dahil olduğu avcı-toplayıcı kabilenin av sahası olan bölgede kaçarlı gruplardan oluşan aileler halinde dağılıp yine kaçarlı gruplar olarak paylaşılmış avlaklarda avlanılabilineceğini, ailenin hangi sayıda üreyebileceğini bile belirleyip yani o günün şartları gereği (belki de bu gün kabul görmesi mümkün olmayan) bir yöntemle nüfus planlaması yaparak sürdürülebiliri yakalamış ve bin yıllar boyu sürdürmüştür. 

 

(Yukarıdaki paragrafta konu edilenler hakkında daha geniş bilgi edinmek isteyenler Richard Leakey'in ''Göl İnsanları'' adlı kitabından yararlanabilir.) 

 Bu uzun yaşam mücadelesinde karşılaştığı zorluklara, mücadele etmek zorunda kaldığı doğanın güçlerine, zamanla geliştirdiği duygu ve düşünce dünyasındaki kavramlara kısaca kendisi dışında karşısına çıkan tüm olgulara saygı duymayı, önlem almayı, güvende olabilmek için adaklar, kurbanlar vermeyi öğrenmiştir. Böyle sürdüren insan yaşamına etki eden ve kutsallaştırdığı hatta derecelendirerek tanrılaştırdığı her kavram için kişilikler karakterler atfederek kalbini ferahlatmış ve yaşamını kolaylaştırmıştır. 

Göbeklitepe megalit dikili taş

Göbekli Tepe'den aşağıya, MÖ 10./9. binyılda sütunların üretildiği Neolitik taş ocağı ve bitmemiş bir dikili taş.

Göbeklitepe dikili taş yapımı canlandırma

Göbeklitepe dikili taş taşıma canlandırma

Doğada yaşayan doğadan beslenen doğa tarafından öldürülen ve doğaya tapan ''avcı aileler''; günlük rutinlerini sürdürdükleri alanlardan ayrılıp (milyonlarca yıl sonra bugün bile her toplum tarafından kutlanan) bahar bayramını kutlamak üzere kabilenin mutat toplantı alanında yılda bir kere ve belli bir süre ''belki 15 belki 20 gün'' toplanıp bayramlarını kutlamakta dualarını yapıp kutsallarının ruhuna ya da geç dönemde totemleştirdikleri kutsallarına geçmiş ve gelecek kazanımları için şükür sunularını yapıp genetik çeşitliliğin keşfedilmiş farkındalığıyla aile dışından eş seçerek ve bu gün hala sürdüğü üzere kadının evlendiği erkeğin ailesine dahil olmasıyla yeni ailesiyle birlikte yaşamak üzere yola çıkılarak yaşam alanlarına dönülmektedir. 

 Paleolitik çağın geç dönemlerinde artık kesin kuralları olan ayinleşmiş törenleri yönetmek üzere oluşmuş ve ayinlere katılanların sunularıyla geçinen ''hatta ilerleyen zamanlarda zenginleşen'' ruhban sınıfı tarafından yönetilen ve kutsal alanlara dönüşmüş olan kabile toplanma alanlarında doğanın güçlü ve gizemli canlılarının totemleştirilmiş heykelleriyle süslenmiş ilk mimarlık ve heykel örnekleri olan tapınaklar oluşmuştur. 

Göbeklitepe arkeolojik kazı alanı 3 boyutlu görsel kesiti

 Bu dönem insan popülasyonunun artık başı boş istediği yere gidemeyeceği kadar arttığı ve ailelerin kendilerine ait aynı av alanlarını binyıllarca kullandığı ve topraktan iklime en uygun besleyici ve kolay besinin (''Verimli Hilal''de buğday) üretiminin ve depolamasının öğrenildiği dönemdir. 

 ''Neolitik Devrim'' üretimle birlikte mülkiyet değil artan insan ve azalan av sonucunda mülkiyet zorunluluğu sonrası ''sürdürebilmek'' için üretim dönemi şeklinde gerçekleşmiştir. 

 Göbeklitepe, bilinmezlikler bulunduğu için ve sanılar ya da akla yakın çıkarımlarla doldurulmaya çalışılan ama prehistorik çağın üretime geçiş dönemini çok iyi anlatan ve altında popülist amaçlarla gizemler aransa da en insani ihtiyaçlarla kurulmuş ve insanın ''sürdürebilme'' öncelikli günlük yaşamını anlatan tapınak ve toplanma alanıdır.