🧮 Eratosthenes Dünyanın Çevresini Nasıl Hesapladı? (MÖ 3. yy)
2200 yıl önce Dünya'nın çevresini “çok az farkla” hesaplayan Eratosthenes
Arkeologların en çok karşılaştığı sorulardandır. Piramitler nasıl inşa edildi? Devasa sütunlar, tapınaklar, heykeller nasıl yapıldı?
O dönemin teknolojisi bunların yapılabilmesini özellikle neredeyse kusursuz yapılabilmesine akıl sır erdirilemiyor haliyle de uzaylılardan tutunda Mitolojik Atlantis'e kadar ileri medeniyetlerin işi olduğu düşünülmektedir. İnsanların aklına gelip de kabul edemediği şey ise; boş vakit, gözlem, biraz maddi güç ve yetenek hepsi o kadar inanılmaz geliyor değil mi?
Biliyor muydunuz? 21 Haziran’da (yaz gündönümü) Syene/Aswan’da öğleyin kuyunun dibine güneş vurur; aynı anda İskenderiye’de bir çubuğun gölgesi kaybolmaz. Eratosthenes’in “aha!” anı tam burada başlar.
İnsanların gözlem yeteneği doğada olan her şeyi aslına yakın ya da aynısını yapabilme özelliğine sahip kılıyor. Bu sayede mikro yani küçük modelden makro büyük modele kusursuz geçebiliyor. Düşünsenize gerekli zamana, gözleme ve maddi güce ve araştırmacı yeteneğe sahip bir insan 40.075 km çevresi olan bir Dünyayı sadece 800 km'lik bir mesafe ile neredeyse sıfır hata ile ölçebiliyor. Eratosthenes'in ihtiyacı olan bilgileri bu yolla elde ettikten sonra tek yapması gereken modelleme yapmasıydı. Hepsi o kadar.
Eratosthenes Kimdir?
Eratosthenes, eski Mısır'da yaşamış olan bir bilim adamıdır ve dünyanın çevresini hesaplamak için çok önemli bir çalışma yapmıştır. Eratosthenes, dünyanın çevresini hesaplamak için aşağıdaki adımları izlemiştir:
Eratosthenes’in yöntemi: Gölge, açı, mesafe
Kısa formül: Çevre ≈ Mesafe × (360° / Açı). 7.2° ≈ 360°/50 ⇒ Çevre ≈ Mesafe × 50.
Kütüphanede, Mısır’ın Aswan kentinde yazın en uzun gününde öğle vakti, güneşin su kuyularının içine tam olarak yansıdığını okuyunca etkilendi. Öğle saatinde dikili taşların gölgesinin kaybolduğunu da okuyunca, ışığın kuzey ve güney kentlerine farklı açılarla geldiğini anladı. güneş batımından önce güneş ışınlarının tamamının güneye doğru düştüğünü biliyordu. Bu, güneyde bulunan bir şehirde güneş ışınlarının dikey olarak düştüğü anlamına gelmektedir.
Eratosthenes, İskenderiye ve Aswan kentleri arasındaki uzaklığın 5000 stadia yani 900 kilometre olduğunu firavunun katiplerinden öğrenmişti.
Mini soru: Bugün kendi şehrinizde öğle vakti 1 m’lik çubuğun gölgesi kaç cm olurdu? (Yanıt: enleme bağlıdır. Bu merak, bir lise deneyiyle ölçülebilir.)
Amulet Nedir? Muska, Tılsımlı Taş, Nazarlık yazımız da ilginizi çekebilir.
Haziran ayını bekledi ve en uzun gün olan 21 Haziran’da öğle vakti diktiği çubuğun gölgesini ve yüksekliğini ölçerek güneş ışınlarının geliş açısını hesapladı. Açı 7 derece 12 dakika çıktı.
Şematik gösterim — orantısal değildir; prensibi açıklar.
Eratosthenes, dünyanın yarıçapını hesaplamak için aşağıdaki formülü kullandı: Yarıçap = mesafe / açı. Eratosthenes’in ölçtüğü açıya eşitti. Dünya’nın merkezinden İskenderiye ve Aswan kentlerini gören açı 360 derecenin 50’de biri olduğu için iki kent arasındaki uzaklık 50 ile çarpılırsa, Eratosthenes’in ölçümüne göre Dünya’nın çevresi 900x50 yani 45.000 kilometre çıkar. Dünya’nın çevresi ekvatorda 40.075, kutuplarda 40.008 kilometredir. Eratosthenes’in yaptığı ölçüm stadia birimine göreydi. Atina’da kullanılan stadia, Mısır’dakinden kısaydı. Eratosthenes Mısır yerine Atina’nın uzunluk birimini kullanmış ise Dünya’nın çevresi 40 bin kilometre çıkar. Ancak hangisini kullandığı bilinmiyor.
Mini Quiz: Eratosthenes’in 7.2°’lik açısı Dünya çevresinin kaçta kaçıdır?
Yanıt: 1/50. 360° / 7.2° = 50 ⇒ Çevre ≈ Mesafe × 50.
Arkeologların en çok karşılaştığı sorulardandır. Piramitler nasıl inşa edildi? Devasa sütunlar, tapınaklar, heykeller nasıl yapıldı?
Gönül isterdi ki Uzaylılar yardım etmiş olsun ya da Atlantis gerçek olsun ama en güzel cevap İnsan isterse ve dikkat ederse her şeyi yapabilecek güçtedir. Bu yüzden gözlemek, araştırmak ve kendi imkanlarınızın biraz üstüne çıkarak deneyler yaparak çoğu insan Dünya'nın gizemli görünen olaylarını çözebilir.
Bir satır ipucu: Piramitlerde sihir yok; iş bölümü, rampa/kızak, standart ölçü birimleri ve geometri var.
Detaylı bilgiyi videoda Carl Sagan veriyor ama ODTÜ'lü liselilerin yaptığı deneyi de okuyabilirsiniz.
Babiller ve astronomi: Düz dünya mı, küre mi?
Babilliler, Dünya’nın düz olduğuna inanırdı. Gökyüzünde, üzerlerine gök cisimlerinin yapışık olduğu yedi kristal katman olduğu fikri yaygındı... (mevcut metnin bu bölümü korunuyor)
Eylem çağrısı: Bir gün siz de öğle vaktinde 1 m’lik bir çubuk dikin, gölgesini ölçün. Belki Eratosthenes’in 2200 yıl önce başlattığı merak zincirine kendi halkanızı eklersiniz.
Yorumlar
Yorum Gönder
Düşünceleriniz Bizim İçin Önemli Lütfen yorum Bırakmayı Unutmayalım...