Arkaik Dönem Mezar Anıtları

Arkaik Dönem Mezar Anıtları

Arkaik dönem içerisinde mezar anıtı olarak kullanılan çok sayıda farklı formda plastik olarak çalışılmış taş eser bulunmaktadır. 
Bunlar arasında, kuroslar, koreler, hayvan ve mitolojik yaratıklar gibi figürlerin bulunduğu eserler yer almaktadır. Kuroslar, Koreler, oturan insan figürlerinin mezar anıtı olarak kullanılmalarının yanı sıra aslan figürleri, sphenksler, sirenler, gorgonlar ve mezar stellerinin mezar anıtı olarak kullanıldıkları görülmektedir.

Mezar anıtı olarak kullanılan Kuroslardan en erken örneğin Thera adasında bulunduğu benzer örneklerinde özellikle Attika bölgesinde rastlandığı bilinmektedir. Diğer bölgelerde kesintiye uğramış olsa da Attika bölgesinde Kurosların mezar anıtı olarak kullanılmasının İ.Ö. 600’den İ.Ö. 490 yıllarına kadar kesintiye uğramadan süre geldiği bilinmektedir. Özellikle Kleobis ve Biton heykellerinin bir nekropol alanında bulunmuş olmaları bu eserlerin mezar anıtı olarak kullanıldıkları fikrini desteklemektedir. Bunun yanı sıra Samos’da ve Miletos’da (özellikle Kazar Tepe olarak adlandırılan alanda) da kuros heykellerinin nekropol alanlarında tespit edilmiş olmaları bu heykellerin bu kent devletlerinde Mezar anıtı olarak kullanıldığı görüşünü destekler niteliktedir[1]. 

Aynı şekilde Korelerin de mezar anıtı olarak kullanıldıklarını bilinmektedir. Özellikle Attika bölgesinden bu amaçla kullanıldığı düşünülen Koreler olduğu bilinmesine rağmen diğer bölgelerde bu sayı oldukça azdır. Bazı adalarda, özellikle Thera, Samos ve Khios adalarında mezar anıtı olarak kullanıldığı bilinen Kore heykellerinin varlığı bilinmesine rağmen bunlar ancak bir ya da iki örnek ile temsil edilebilmektedir[2]. 

Kore ve Kurosların yanı sıra oturan insan figürleride mezar anıtları olarak kullanılmaktadır. Hem erkek hem kadın olarak tasvir edilen oturan figürlerinin dizlerinin hemen yanında yer alan hayvanlarının bulunması ölen kişilerin kahramanlaştırılması adına yapıldıklarını göstermektedir. Attika bölgesinden çok sayıdaki örneğin yanı sıra Miletos’dan en az üç adet oturan kadın figürünün mezar anıtı olarak kullanıldığı bilinmektedir[3].

Bu insan figürlerinin yanı sıra mezar anıtı olarak kullanılan hayvan figürleri ve mitolojik yaratıklarında var oldukları görülür. Bu hayvanlar içerisinde yoğun olarak Aslanların kullanıldığı ve şematik olarak da Mısır kökenli özellikler göstermektedir. Genellikle üç farklı şekilde tasvir edilen aslan motiflerinin var olduğu görülmektedir. Bu tiplerden en çok sevilenlerinden birisi altında bir geyik avlarken ve başı vücuduna 90^olik bir dönüşle gösterilen tiptir. Bunların yanı sıra ağzı kapalı ileri doğru hamle yapan tipin yanı sıra bir geyiğin beline saldırırken gösterilen tipte anıtsal aslan heykelleri ve kabartmaları da bulunmaktadır.  Bu tip örneklere Didyma, Miletos’un yanı sıra Delos, Korfu, Kythera ve Attika bölgesindeki birçok kent devletinde rastlanmaktadır[4]. Tespit edilen örneklerinde çoğu İ.Ö. 6. yüzyılın sonundan itibaren stilistik açıdan farklılıkları olmalarına rağmen benzer ikonografik özellikler gösterdikleri anlaşılmaktadır.

Mezar anıtı olarak kullanıldığı bilinen ve Attika bölgesinden ve çevresinden ele geçen on yedi adet sphenksten üç tanesinin bir sütun başlığı üzerinde bulunduğu ve bunların birer mezar anıtı olarak kullanıldığı önerilmektedir. Bunların yanı sıra adalardan, ve Ionia ve Aiolis bölgesindeki[5] doğu Yunan kent devletlerinden ele geçen örneklerinde  İ.Ö. 6. ve 5. yüzyıllarda doğu kökenli etkiler ile Yunan geleneğine uygun olan altarlarda, tapınaklarda, Samos’da bazı yapıların ante duvarlarında karşılıklı olarak kullanıldığı  görülmektedir. Ancak, özellikle nekropol alanlarından tek başına duran örneklerin ele geçmemiş olması bu tipteki eserlerin bu bölgelerde mezar steli olarak kullanılmış olup olmadıkları hakkında ayrıntılı bilgiler vermemektedir[6].  Bunların yanı sıra özellikle Delos adasından ele geçen birkaç örnek gerek boyutları, üzerinde durdukları ionik özellik gösteren başlıkları ve stilisitik özelliklerinden dolayı Naxsos bölgesindeki üretimler ile benzerlikler göstermektedir. Bu açıdan bakıldığında adaların Assur etkisi altında eserler veren Ionia ve Aiolis bölgesi kentlerinden bu bağlamda etkilendikleri ve Sphenks heykellerini mezar anıtı olarak kullanmayı tercih ettiklerini düşündürmektedir[7].

Bu örneklerin yanı sıra mezar anıtı olarak kullanılan diğer bir  buluntu grubunu da steller oluşturmaktadır. Köken olarak orta Helladik ve Geç Geometrik Dönem’den bu yana mezar anıtları olarak kullanılan düz kireç taşı stellerin varlığı bilinmektedir[8]. Bununla beraber bu stellerin sadece birer plakadan ibaret oldukları, bazılarının ise üzerinde kazıma ya da boyama tekniği ile yazıtların yer aldıkları bilinmektedir. Arkaik dönem iler birlikte ise bu stellerin ikonografik olarak gelişim gösterdikleri görülmektedir. Kuros ve Kore heykellerinin mezar anıtı olarak kullanılmalarından sonra steller üzerine işlenen insan figürleri ve bu figürlerin yanlarında yer alan hayvan figürlerinin arkaik dönem stellerinde sıklıkla karşılaşılan öğeler oldukları görülmektedir. Bununla beraber bu stellerin üst kısımlarının gelişim evrelerine göre bazen, volüt veya palmet bazende stelin hemen üzerinde oturan bir sphenks ile sonlandığı görülmektedir.Bu tip örneklerin yoğun olarak Atina ve Attika bölgesinden ele geçtiği görülmektedir. Bunun yanı sıra Ionia bölgesinden ele geçen benzer örneklerin de var oldukları  bilinmektedir[9].

---

[1] Ridgway, 1977: 149.

[2] Ridgway, 1977: 151.

[3] Ridgeay, 1977 : 151.

[4] Ridgway, 1977: 153.

[5] Ridgway, 1977: 157.

[6] Ridgway, 1977: 158.

[7] Ridgway, 1977: 163.

Kaynak:

B.S. Ridgway, The archaic style in Greek sculpture, Princeton University Press  (Princeton, N.J.), 1977.