SİİRT-BAŞUR HÖYÜK KAZI ÇALIŞMALARI

Başur Höyük, Siirt ili Aktaş Köyü, Bakır Mezrası sınırları içerisinde kalmaktadır . Siirt merkezden yaklaşık 20 kilometre uzaklıktadır. Yüzey araştırmalarından ve kazılardan elde edilen bulgular yerleşim yerinin M.Ö. 7. binyıldan günümüze kadar kullanıldığını göstermektedir. 

Bitlis Vadisi, jeopolitik konumu nedeniyle Güneydoğu ile Doğu Anadolu arasında kültürel bir koridor görevi görmektedir. Botan ve Bitlis Vadileri Neolitik Dönem itibariyle Nemrut Dağı obsidyen yatakları ile bağlantılı olarak, Mezopotamya ile Doğu Anadolu arasında yoğun olarak kullanılmış doğal bir yoldur. Siirt-Başur Höyük'te yapılan kazılar sonucu Ortaçağ, Orta Tunç Çağ (M.Ö. 2. Binyıl) ve Geç Uruk Evresi (M.Ö. 4. Binyıl) olmak üzere üç ana tabakaya ulaşılmıştır.

Yapılan kazılar Ortaçağ'da höyüğün hemen her kesiminin yerleşildiğini göstermektedir. Höyüğün yaklaşık 1 km. kadar kuzeyindeki tarlalarda ise Ortaçağ köyünün mezarlık alanı bulunmaktadır. Mekanlara ait taş temellerin aralannda çok sayıda günlük kullanım kaplan, mekanlara ait avlularda çok sayıda silo çukuru, bununla birlikte sırlı çanak çömleklerde açığa çıkartıldı. Bu çanak çömlekler M.S. 12-14 yüzyıla tarihlenmektedir. Ayrıca bu tabakadan pişmiş topraktan yapılmış, farklı boyutlarda çok sayıda makara bulundu. Ayrıca taş ve çanak çömlek gibi farklı malzemelerden yapılmış tezgah ağırlıkları ve ağırşaklar da bu tabakada sayıca fazladır.

Höyük üzerinde açılan birçok açma da M.Ö. 2. binyıla tarihlenen mimari kalıntılar ortaya çıkartıldı. Mimarisi çok odalı, bağımsız ve birleşik yapıları ile belirgindir. Yapı temelleri ikinci katlan taşıyacak şeklide güçlü inşa edilmiştir. Bu yapılann zemin katlannın büyük bir bölümü depolama amaçlı kullanılmıştır. Elde edilen verilere göre söz konusu evre yaklaşık olarak M.Ö. 14. yüzyıl ve daha sonrasına tarihlenmektedir. M.Ö. 2. binyıl yapılanndan ortaya çıkartılan küçük buluntular arasında anatannçalar, baskı mühürler ve farklı malzemelerden çok sayıda ağırşak bulunmaktadır. Kollan ve başı kırık olan anatannçalardan biri kırmızı boya ile boyanmıştır (resim 2).

Başur Höyük'te ortaya çıkartılan erken yapı katı M.Ö. 4. binyılm ikinci yansına tarihlenen Güney Mezopotamya kökenli Geç Uruk evresidir. Kazı alanının güney tarafındaki açmalarda bu döneme tarihlenen, geniş alana yayılmış kamu binalan, depo odalan ve bunlann içerisinde çok sayıda çanak çömlek ortaya çıkartıldı. Başur Höyük'te bu yıl yapılan kazılar ile ortaya çıkartılan ve büyük bir yapı kompleksinin bir bölümü olduğu anlaşılan anıtsal bir yapı bu açıdan dikkat çekicidir. Sal taşlan ile döşeli bir ana giriş ve mekânın hemen yanında ve ikinci evresinde diğer bir yapı inşa edilmiştir. İki evreli yapının içerisindeki muazzam ateş çukuruyla bu yapının muhtemelen kutsal bir yapı olduğunu düşünmekteyiz. Basit bir ocak olarak tanımlanamayacak olan bu ateş çukurunun boyutlan, bulunduğu mekanın tamamını kaplayacak şekilde yapılmıştır. Bu ateş odasının ne amaçla burada bulunduğu ve diğer depo odalanyla olan ilişkileri önümüzdeki yıllarda anlaşılacaktır. Taş temel üzeri kerpiç duvar olarak yapılmış mekanlann aralannda avlu olarak tanımlayacağımız alanlar mevcuttur.

İçlerinden çok sayıda devrik ağızlı kase ele geçmiştir (Resim 3). Geniş alanlara yayılan depo odalannm varlığı, höyüğün Geç Uruk döneminde idari bir merkez olabileceğini akla getirmektedir. Siirt-Başur Höyük'te devam eden kazılann, Geç Uruk kültürünün Anadolu'daki yerel gelişimi hakkında önemli bilgiler vereceğini düşünmekteyiz.

Başur Hoyuk 

Başur Höyük is located at the village of Aktaş, in the Botan Valley northwest of Siirt, in the area of the Ilısu Dam. The mound measures 250 x 150 m and is 15 m high. It was occupied from the 7th millennium. A fıve-year program of excavations is being undertaken by Haluk Sağlamtimur of Ege University.

Work continued in 2007, concentrating on an Uruk settlement of the second half of the 4th millennium BC. The Uruk presence in this area is explained by the site's position on trade routes to the south and west, and the need in Lower Mesopotamia for raw materials and agricultural produce.

Remains of the İst and 2nd millennia BC were found just below the surface and a building with 1.5 m thick stone foundations was excavated. The two-storey building had a mud brick superstructure, and the ground floor was used for storage, as shown by the many vessels found and large quantities of chickpeas, barley and wheat. The building seems to have been destroyed in an earthquake in the 14th century BC.

Gözde ARSLAN*

KAYNAKÇA

SAĞLAMTİMUR, Haluk 2009, Başur Höyük Kazısı Arşivi

Resim 2: Anatanrıça figürünü.

Resim 3: Devrik ağızlı kase (Uruk Kasesi)